Đặc khu kinh tế - một góc nhìn

Phú Quốc - một trong 3 nơi được chọn xây dựng đặc khu kinh tế (ảnh Zing)

Trên thế giới có hơn 3.500 đặc khu kinh tế, thành công cũng có mà thất bại cũng nhiều. Cho tới nay, phát triển kinh tế theo kiểu đặc khu vẫn còn gây tranh cãi rất lớn trên các diễn đàn.

Hãy thử nhìn vào một ví dụ rất gần Việt Nam là đặc khu Thâm Quyến. Xem Trung Quốc đã làm gì để có được một đặc khu thành công như vậy?

Một làng chài giáp Hong Kong nghèo khổ và cơ cực, sau khi trở thành một đặc khu kinh tế vào năm 1979 đã vươn lên đứng thứ 3 Trung Quốc sau Bắc Kinh và Thượng Hải về kinh tế. Với diện tích gần bằng Hà Nội, với dân số xấp xỉ 13 triệu người, tổng thu của Thâm Quyến vượt qua cả Việt Nam và nhiều quốc gia Đông Nam Á.

Từ một làng chài giáp Hong Kong nghèo khổ và cơ cực, Thâm Quyến đã vươn lên đứng thứ 3 Trung Quốc về kinh tế, sau Thượng Hải, Bắc Kinh

Nói Thâm Quyến “ăn ké” Hong Kong thì có vẻ hơi quá nhưng cũng không xa sự thật bao nhiêu. Thực chất người Trung Hoa đã vô cùng khôn khéo. Nắm được Hong Kong và Đài Loan trên đà phát triển đối mặt với quỹ đất vô cùng chật chội và ngày càng đắt đỏ, họ đã thu hút các tập đoàn sản xuất lớn ở khu vực này đặt nhà máy ở Thâm Quyến. Foxcom của Đài Loan là một trong hàng nghìn ví dụ như thế. Thâm Quyến đã trở thành văn phòng thứ hai vô cùng quan trọng của nhiều tập đoàn công nghiệp nổi tiếng có trụ sở tại Hong Kong, Macao và Đài Loan, tạo thành một vùng kinh tế tư bản giữa một đại lục đầy khó khăn, trở ngại và định hướng.

Không những tập trung kéo các tập đoàn sản xuất lớn tới đây tạo tiền đề thúc đẩy công nghiệp, họ còn ưu đãi riêng với các công ty đại lục về thuế, tín dụng khi đặt nhà máy sản xuất tại đây. Trung Quốc đã tạo ra một đặc khu công nghiệp làm cầu nối với thế giới tư bản để được chuyển giao công nghệ, bước chân vào thế giới sản xuất ra những sản phẩm cơ khí chính xác công nghệ cao. Hàng hóa từ Thâm Quyến ngày ngày lên tàu biển đi ra mọi ngóc ngách trên thế giới.

Dubai - một biểu tượng giàu có của thế giới nhờ vào "chính sách đặc khu"

Trở lại Vân Đồn, Vân Phong và Phú Quốc, trên bản đồ, ta chưa thấy sự thuận lợi tuyệt đối về tuyến đường biển quốc tế qua đây. Chừng nào tàu bè lớn chưa muốn cập cảng thì chi phí hậu cần sẽ vô cùng đắt đỏ. Nguồn nhân lực có lợi thế cũng chưa sẵn sàng. Thâm Quyến còn có một Hong Kong giàu có kế bên. 3 đặc khu của ta đều đơn độc, hoàn toàn chẳng có thành phố phát triển nào tiếp giáp để tương trợ. Đấy là điều bất lợi vô cùng.

Phát triển đặc khu phải nhờ vào các giá trị thặng dư về công nghệ, sản xuất của các quốc gia tư bản hoặc lợi thế cực lớn về phát triển du lịch, dịch vụ dựa trên nền tảng vốn có và một chính sách có tầm nhìn. Ngược lại, nếu chỉ nhìn đặc khu đơn thuần là “lót ổ cho phượng hoàng” bằng những tài nguyên thiên nhiên sẵn có thì đặc khu kinh tế sẽ trở nên hỗn mang và tạo điều kiện vô cùng lớn cho các nhóm lợi ích chia sẻ đất đai. Bởi nó là cái đầu tiên giúp những người ít trình độ và tầm nhìn vẫn có thể kiếm tiền một cách ung dung và nhàn hạ.

Người làm chính sách phải tự đặt câu hỏi dựa trên góc nhìn vượt ra ngoài biên giới quốc gia mới có thể hoạch định được chính xác bức tranh toàn cảnh và con đường phát triển của 3 đặc khu này. Với một Malaysia thuận lợi, rộng mở, một Campuchia hay Thái Lan sẵn sàng đón chào kèm theo cơ chế ưu đãi, thậm chí hơn đặc khu kinh tế ở ta, liệu các tập đoàn quốc tế có nhắm tới Việt Nam hay không? Cần phải có câu trả lời khách quan cho vấn đề này. Nếu mô hình kinh tế không đạt kỳ vọng trong những năm đầu, lúc ấy, một đặc khu với nhiều quyền tự quyết liệu có nới lỏng “tài nguyên” cho các nhóm lợi ích?

Mô hình “một nhà nước trong một nhà nước” không có gì đáng lo mà điều đáng lo hơn cả là tầm nhìn chiến lược, bộ óc quản lý và sự liêm chính của lãnh đạo. Cần có cái nhìn tổng quan dựa trên nghiên cứu thực tế, định hướng rõ ràng, kiên quyết nói không với tư duy “sao chép”, “tô hồng” về đặc khu. Có thế mới tránh được những sai lầm không có cơ hội sửa chữa. 

Đặc khu kinh tế: Muốn xây tổ đón đại bàng hay chim sâu?