Ai giám sát thu phí vỉa hè?

Tuy nhiên, vấn đề người dân và dư luận quan tâm là việc triển khai và giám sát thu phí thế nào để công khai, minh bạch, tránh thất thu nếu đề án được thông qua.

Dự kiến thu 799 tỷ đồng mỗi năm

TP.HCM sẽ triển khai thu phí sử dụng tạm thời lòng đường, hè phố từ ngày 1/1/2024 (Trong ảnh: Vỉa hè đường Nguyễn Chí Thanh, quận 5 bị trưng dụng giữ xe máy, người đi bộ phải đi xuống lòng đường). Ảnh: Quang Sung.

Chủ tịch UBND TP.HCM Phan Văn Mãi vừa ký tờ trình gửi Ban Thường vụ Thành ủy xem xét, chấp thuận chủ trương trình HĐND TP ban hành quy định thu phí sử dụng tạm thời lòng đường, hè phố trên địa bàn TP. Việc thu phí sẽ được áp dụng từ ngày 1/1/2024.

Theo đề án thu phí sử dụng một phần lòng đường, vỉa hè được Sở GTVT TP.HCM tham mưu UBND TP trình HĐND TP.HCM, đối tượng trả phí khi sử dụng dịch vụ là những cá nhân, tổ chức có nhu cầu (mục đích hợp pháp).

Việc thu phí được triển khai với nguyên tắc, chiều rộng vỉa hè dành cho người đi bộ vẫn duy trì tối thiểu 1,5m, phần còn lại có thể dùng ngoài mục đích giao thông.

Mức thu phí chênh lệch dựa trên giá đất bình quân tại 5 khu vực, các tuyến đường trung tâm hay ngoại thành. Trong đó, mức thấp nhất cho hoạt động giữ xe là 50.000 đồng, cao nhất 350.000 đồng/m2 mỗi tháng. Các hoạt động khác áp dụng 20.000-100.000 đồng/m2.

Cá nhân, tổ chức sử dụng lòng đường, vỉa hè dưới 15 ngày sẽ bị tính phí nửa tháng. Từ 15 - 30 ngày, tính phí một tháng. Sở GTVT TP.HCM chịu trách nhiệm thu phí những tuyến đường do cơ quan này quản lý. Các đường thuộc quản lý của quận, huyện sẽ do địa phương thực hiện.

Theo tính toán của thành phố, việc thu phí sử dụng tạm thời vỉa hè, lòng đường có thể đem lại nguồn thu ngân sách khoảng 799 tỷ đồng/năm. Số tiền thu được sẽ dùng để duy tu, bảo trì lòng đường, hè phố.

Ứng dụng công nghệ để quản lý

Một số đoạn vỉa hè trên đường Nguyễn Thị Minh Khai, quận 1 được trưng dụng làm nơi giữ xe cho các hoạt động kinh doanh. Ảnh: Thư Trần.

Ông Trần Quang Lâm, Giám đốc Sở GTVT TP.HCM, cho biết, đơn vị đã nghiên cứu, tham khảo qua nhiều khu vực trên địa bàn. Sở GTVT cũng khảo sát mức độ sẵn sàng chi trả của người dân thành phố để đưa ra mức phí cho thuê vỉa hè, lòng đường như trên.

Ông Lâm cho biết, khi tổ chức cho thuê sẽ kẻ vạch, chia ô, lắp biển hiệu để nhận biết khu vực vỉa hè, lòng đường này đang cho thuê kinh doanh, giữ xe. Đây cũng là cơ sở để phân biệt vị trí kinh doanh hợp pháp hay không. Nếu khu vực không được cho phép nhưng bị lấn chiếm sẽ có chế tài xử lý.

"Khi nghị quyết được ban hành, TP.HCM sẽ áp dụng công nghệ vào thu phí để minh bạch và phân chia rõ ràng nhiệm vụ cho từng đơn vị, quy định chế tài xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm", ông Lâm nói.

Trả lời Báo Giao thông về kế hoạch triển khai, đại diện Sở GTVT TP.HCM cho biết sau khi HĐND TP.HCM thông qua, UBND TP sẽ ban hành kế hoạch thực hiện. Sở GTVT và các địa phương sẽ rà soát, ban hành danh mục các tuyến đường đủ điều kiện sử dụng tạm thời một phần lòng đường, vỉa hè, sau đó công bố rộng rãi. Lộ trình thực hiện sẽ tùy theo đặc thù đô thị của từng khu vực trên địa bàn. 

Về phương án quản lý, Sở GTVT xây dựng công cụ, phần mềm quản lý và cấp phép.

Người dân có thể giám sát trực tiếp qua ứng dụng để biết những khu vực có phép hay không; phương án sử dụng thế nào, đã đóng phí hay chưa. Hình thức thu phí ưu tiên thanh toán thông qua nền tảng công nghệ, hạn chế sử dụng tiền mặt. 

"Ngoài ra, Sở sẽ đề xuất thêm các cơ chế kiểm tra, giám sát. Cơ quan quản lý có thể theo dõi qua app để phát hiện trường hợp vi phạm. Công tác xử lý sẽ sát sao hơn", đại diện Sở GTVT nói và cho biết, Sở sẽ tham mưu công văn hướng dẫn cụ thể quy trình thực hiện từ bước đề nghị của các tổ chức, cá nhân có nhu cầu sử dụng đến bước cấp phép, chấp thuận của cơ quan có thẩm quyền.

Trên cơ sở danh mục các tuyến đường đủ điều kiện cấp phép và thu phí, HĐND TP và các cơ quan liên quan sẽ giám sát quá trình thu phí. Tuy nhiên, chi tiết việc giám sát thế nào, cách thức ra sao thì vẫn đang xây dựng.

Chọn tuyến đường phù hợp

Đoạn đường Phạm Văn Bạch (gần sân bay Tân Sơn Nhất, quận Tân Bình) không có lối cho người đi bộ. Ảnh: Chí Hùng.

Theo khảo sát của ThS. Trần Linh Huân (Trường Đại học Luật TP.HCM), TP.HCM có tổng 4.869 tuyến đường với 2.598 tuyến (dài hơn 2.000km - chiếm 51,3 %) không có vỉa hè.

Ngoài ra, thành phố có hơn 2.200 tuyến đường có vỉa hè, dài hơn 1.900km (chiếm 48,7%). Trong số những tuyến đường có vỉa hè, chia ra hai loại là vỉa hè rộng từ 3m trở lên (772 tuyến) và nhỏ hơn 3m (1.499 tuyến).

Theo ThS. Huân, mật độ dân số và mật độ đường giao thông có sự khác nhau giữa các quận, huyện trong thành phố. Nhiều địa bàn có mật độ dân số cao nhưng mật độ đường thấp bao như quận 3, 4, 8, 10, 11, Phú Nhuận, Bình Thạnh, Gò Vấp.

"Đây là những quận có mức độ phức tạp về sử dụng vỉa hè cao, với giả thiết mức độ phức tạp tỷ lệ thuận với mật độ dân số, nhưng tỷ lệ nghịch với mật độ đường", chuyên gia phân tích.

Theo đại diện quận Gò Vấp, hiện hạ tầng giao thông của quận còn một số hạn chế, đa số là các tuyến đường, vỉa hè có chiều rộng nhỏ nên chưa thể đăng ký vào danh mục các tuyến đường cho thuê. "Với mật độ đường thấp, Gò Vấp sẽ cần phải tính toán, rà soát kỹ", vị này nói.

Đại diện UBND quận 7 nhận định việc cho thuê, sử dụng một phần vỉa hè và lòng đường là định hướng phù hợp. Quy hoạch vỉa hè cũng là vấn đề trọng tâm địa phương cần giải quyết nhằm hạn chế việc người dân lấn chiếm, bày bán, đỗ xe sai quy định.

Hiện quận đang cùng các đơn vị liên quan rà soát, lựa chọn những tuyến đường phù hợp, đủ điều kiện cho thuê để chuẩn bị triển khai.

Đội quản lý phải được đào tạo

Dẫn kinh nghiệm từ quận Hải Châu (Đà Nẵng), TS Bùi Ngọc Như Nguyệt, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế xã hội Đà Nẵng cho biết, giai đoạn 2014, địa bàn có 14/252 tuyến đường cấm sử dụng vỉa hè để buôn bán, hoạt động thương mại. Tuy nhiên, sau đó vẫn xuất hiện tình trạng lấn chiếm đỗ xe, bán rong. Ở góc độ khác, người dân bán trên vỉa hè phải đối mặt với điều kiện hạn chế, thu nhập bấp bênh.

Hiểu được thực trạng này, địa phương đã thí điểm xây dựng các tuyến phố chuyên kinh doanh để tạo điều kiện cho người dân buôn bán. Đến nay, mô hình phố chuyên kinh doanh này đã cải thiện bộ mặt đô thị địa phương, hoạt động buôn bán náo nhiệt, sầm uất hơn, người dân ủng hộ, chấp hành.

Bên cạnh đó, một trong những cách xử lý vi phạm được địa phương triển khai hiệu quả trong thời gian qua là xử lý vi phạm hành chính thông qua hình ảnh, kiểm tra đột xuất. Các phường đảm nhận công tác kiểm tra, duy trì tại các điểm, sau khi được quận hỗ trợ lực lượng thiết lập trật tự.

Góp ý vào kế hoạch mà TP.HCM sắp triển khai, TS Nguyệt cho rằng, TP cần căn cứ hiện trạng sử dụng, đặc thù từng đoạn đường, khu vực, xác định tuyến đường cho phép, hạn chế (theo giờ), phân định rõ khu vực sử dụng tạm thời qua thiết kế, kẻ vạch. Ngoài ra, cần xác định lại không gian cho hoạt động hàng rong; không gian đậu đỗ xe có và không thu phí; trách nhiệm và quyền lợi các bên.

"Ý thức người thuê, sử dụng vỉa hè là yếu tố đặc biệt quan trọng. Vì vậy, cần đẩy mạnh tuyên truyền vận động, đi kèm là xử phạt nghiêm, nếu không, kết quả sẽ khó như mong muốn", TS Nguyệt góp ý.

Theo chuyên gia Vũ Thị Thu Hương, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, để quản lý thu phí vỉa hè, chính quyền các địa phương cần tăng cường giám sát. Đội ngũ kiểm tra phải được đào tạo chuyên nghiệp, có khả năng nhận diện, xử lý vi phạm.

Bên cạnh đó, cơ quan chức năng phải xây dựng chính sách, quy định minh bạch, tạo ra nhiều kênh phản ánh, giải quyết khiếu nại từ người liên quan như hotline, email… Đồng thời, cơ quan quản lý cũng phải phân công tổ chức chịu trách nhiệm giải quyết kịp thời các khiếu nại nếu có.