Bếp lửa ngày đông

Bếp lửa ngày đông - Ảnh minh họa

Bếp lửa ngày đông của đồng quê thôn mạc được chuẩn bị bắt đầu từ ngày hè nắng chói chang phơi khô nỏ đám gộc tre, gộc mít … mà bố tôi đã đánh sẵn để phơi khô rang nẻ toác. Đống củi khô ấy cứ ngày một đầy thêm, cao thêm ngổn ngang những cành, những rễ. Bếp lửa ngày đông trong gian bếp chật mà xếp xung quanh đó là những vại cà, vại tương, vại mắm..

Chúng cao thấp cạnh nhau đầu đội những chiếc nón mê đã rách. Chúng là hương vị cho bữa cơm thêm đậm đà cái vị quê nồng mặn, ngọt bùi - Đó là cái mùi làng không thể nào trộn lẫn được. Chúng ngồi cạnh người im lặng nghe người nói chỉ có cái bóng là rung rung in lên vách tường nhà bếp đăm chiêu bao nghĩ ngợi. Cái sợi khói có vẽ vẩn vơ mà không vu vơ mang cả bao thân phận nữa. Trước khi chúng tan vào hư không bay về trời thì lại quẩn quanh: “Khói về đàng kia ăn cơm, ăn cá - Khói về đàng này lấy đá đập đầu”. Nhưng đó không phải là xua đuổi khói mà là trò chơi của con trẻ mặc dù: “Nhớ ngọn khói hun nhèm mắt cháu - Nghĩ lại đến giờ sống mũi vẫn còn cay” (thơ Bằng Việt). Nhưng khói cứ vô tư để trát sơn khói vào cái kèo, cái cột một lớp bồ hóng láng bóng để không bao giờ mối mọt .

Mẹ tôi thường bảo: “Không có lửa sao có khói” như một cách đối nhân xử thế trong cuộc sống. Chính lửa là cội nguồn của khói sinh ra khói. Nhưng lửa sẽ lụi tàn còn khói sẽ nâng bổng ta lên thật nhẹ nhõm với mùi sực ấm hương vị mùa màng còn sót lại qua rơm qua rạ. Hương vị của vườn quê còn sót lại qua gốc mít, rễ thị - cây ngã xuống rồi mà hương vị quả vẫn còn phảng phất đâu đó. Ngày đông, bắp ngô nướng, củ khoai vùi hôi hổi nóng âm thầm trong hộc bàn, túi sách nuôi bao cô cậu học trò lớn lên thành những người tài. Tôi cứ thèm nghe tiếng lách tách nổ của củi để được nghe tiếng cơm sôi lục bục thơm mùi gạo mới. Đi xa về đến đầu làng nhìn thấy ngọn khói ngoằn ngoèo bay lên lòng đã có cảm giác ấm no.

Ấm và no đó là những điều hạnh phúc giản dị, bền bỉ. Ngọn lửa là nhân, là nhân hậu. Lửa không chỉ xua đi lạnh giá mà xích lại lòng người. Lửa là tấm gương để người soi vào đó đốt đi những lọc lừa dối trá, thắp lại, hâm lại những nồng nàn, sẻ chia sum vầy. Tôi mới hiểu vì sao trong các vách đá nguyên thủy có chạm khắc những dáng hình nhảy múa bên bếp lửa. Lửa hoang sơ bắt đầu và luôn mới mẻ mở ra những bí ẩn, bí mật. Bếp lửa chứng kiến những buồn vui gia đình họ tộc từ tiếng trẻ khóc chào đời đến giọng ho khan người già. Lửa sinh ra để truyền nhiệt ….

Bếp lửa ngày đông là một bảo tàng sống, là nơi quây quần sum họp của cả gia đình chứa chan bao tâm sự, nỗi niềm khi tất cả đều quay về phía lửa, đều hơ tay trên lửa. Tôi mới hiểu vì sao đã mấy chục năm xa làng mà tóc tôi vẫn còn ám khói, vẫn còn mùi khói. Khói đốt đồng hun chuột ngày nhỏ, khói của rạ rơm ngày mùa, khói của những rễ khô đất vườn.

Chính khói đã ngấm hồn quê len lỏi đánh thức trong tôi bao nỗi nhớ. Tôi mới hiểu vì sao bàn tay mẹ, nếp nhăn trên gương mặt mẹ, sợi tóc sương của mẹ đều răn reo ám khói. Tiếng ho của cha từ khói thuốc lá ở cái nõ điếu chạm khắc bằng đốt lóng trẻ già láng bóng kêu ro ro với nước giếng nhà trong vắt chính bắt đầu từ mồi lửa lấy từ bếp châm vào sợi thuốc. Không có niềm vui nào bằng khi cha tôi khoan khoái và bình tâm an lòng nuốt vào để nhả ra từng vòng tròn khói thuốc thơm ấm tan vào không gian nhưng không thể tan trong ký ức của tôi khi mỗi mùa đông đến.

Hà Tĩnh, ngày 5/11/2017

Nhường - Tản văn của Tạ Duy Anh