BT đổi đất lấy hạ tầng dễ bị bóp méo, biến tướng

Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc phát biểu tại hội thảo sáng 19/10

Tuy nhiên, hình thức này cũng rất dễ bị bóp méo, biến tướng do thiếu công khai minh bạch vì lợi ích nhóm, vì những khoản sinh lời vô cùng lớn từ cơ hội sở hữu những mảnh đất đắc địa hoặc những diện tích rộng lớn của địa phương.

Đó là thực tế được Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc đưa ra khi phát biểu tại hội thảo “Cơ chế đầu tư BT - Những vấn đề đặt ra và giải pháp hoàn thiện” diễn ra sáng 19/10.

Dễ bị bóp méo, biến tướng

Tổng Kiểm toán Nhà nước cho hay, ngay từ những năm đầu của thập kỷ 90, Việt Nam đã thu hút nguồn lực từ nước ngoài thông qua hình thức Hợp đồng xây dựng - chuyển giao (gọi tắt là BT hay đổi đất lấy hạ tầng), một hình thức của đầu tư đối tác công tư (PPP). “Sau một thời gian tạm lắng xuống của hình thức đầu tư này, đặc biệt là khi thị trường bất động sản hết cơn “sốt nóng”, hàng loạt doanh nghiệp, nhà đầu tư đã bộc lộ sự hạn chế về nguồn lực, dẫn đến không ít dự án trong tình trạng triển khai dở dang, kém hiệu quả”, ông Phớc nói.

So với dự án BOT, Tổng Kiểm toán Nhà nước cho rằng các dự án BT hiện ít vấp phải phản ứng từ dư luận hơn do người dân không phải bỏ tiền túi một cách trực tiếp để thanh toán cho dự án và thực tế các dự án BT cũng có ít thông tin hơn. “Tuy nhiên, hình thức này cũng rất dễ bị bóp méo, biến tướng do thiếu công khai minh bạch vì lợi ích nhóm, vì những khoản sinh lời vô cùng lớn từ cơ hội sở hữu những mảnh đất đắc địa, đất vàng hoặc những diện tích rộng lớn của địa phương”, ông Phớc nhấn mạnh.

Cũng về vấn đề này, bà Trương Hải Yến, Phó vụ trưởng Vụ Tổng hợp (Kiểm toán Nhà nước) cho hay, qua kiểm toán một số dự án cho thấy tổng mức đầu tư được lập và phê duyệt chưa đảm bảo theo quy định làm tăng vốn cho dự án. “Một số chi phí trong tổng mức đầu tư lập cao so với thực tế và quy định, thiếu căn cứ, chưa chú trọng cắt giảm chi phí những hạng mục không cần thiết làm tăng tổng mức đầu tư không hợp lý nhằm chiếm dụng tiền ngân sách Nhà nước”, bà Yến nói. Cùng với đó là việc ký kết hợp đồng BT còn chưa phù hợp, không chặt chẽ, thiếu ràng buộc chế tài khi nhà đầu tư vi phạm về tiến độ, thời gian thực hiện dự án, chất lượng công trình; Việc thực hiện công tác quản lý, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước chưa được thực hiện thường xuyên, đầy đủ theo chức năng, nhiệm vụ được giao nên dẫn đến để xảy ra sai sót ở tất cả các khâu, gây thất thoát trong quá trình thi công thực hiện dự án, chất lượng dự án kém.

Nên thu hẹp phạm vi áp dụng

Tham luận của GS. TSKH. Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng, hình thức BT có ưu điểm là tạo khả năng phát triển nhanh hệ thống hạ tầng cả về kinh tế - xã hội, môi trường đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước mà Nhà nước không phải chi ngân sách, chỉ phải chi tài sản, đất đai của Nhà nước. Tuy nhiên, ưu điểm này chỉ là thực khi mà Nhà nước bán tài sản được giá thấp hơn giá xác định để trả cho nhà đầu tư đã bỏ tiền xây dựng công trình hạ tầng.

Trong khi đó, có nhiều nhược điểm cần lưu ý khi thực hiện loại hình này. Ông Võ cho rằng, cần giới hạn lại phạm vi áp dụng dự án đầu tư theo hình thức BT. Theo đó, chỉ được áp dụng tại những địa phương kém phát triển, nguồn thu ngân sách yếu kém mà ngân sách Trung ương vẫn phải trợ giúp, hạ tầng chưa đủ để thu hút đầu tư. 

“Tại những địa phương có hạ tầng phát triển tốt thì không thực hiện dự án BT mà phải thực hiện cơ chế Nhà nước đấu giá đất để lấy tiền phát triển hạ tầng. Tại các địa phương này, không cho phép thực hiện các dự án BT mà khuyến khích đầu tư công tư đối tác theo các hình thức khác dựa trên thu phí dịch vụ sử dụng hạ tầng, dịch vụ công cộng”, ông Võ đề xuất.

Lỗ hổng dự án BT:Hà Nội chỉ đạo kiểm điểm đơn vị liên quan