Cán bộ không giải trình được tài sản, có thể bị kỷ luật

Ông Nguyễn Mạnh Cường

Dự thảo Luật Phòng chống tham nhũng (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội vào giữa tuần này. Một trong những nội dung được nhiều người quan tâm là việc thu hồi tài sản tham nhũng và cơ chế xử lý đối với tài sản bất minh của cán bộ, công chức. Báo Giao thông trao đổi với ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp (cơ quan thẩm tra dự án luật) nhằm làm rõ hơn vấn đề này.

Khó trong kiểm soát kê khai tài sản

Báo cáo về công tác PCTN của Chính phủ nhiều năm đều cho thấy tỷ lệ phát hiện cán bộ không trung thực trong kê khai tài sản rất thấp, tỷ lệ thu hồi tài sản tham nhũng cũng không cao, và có thực tế khó kiểm soát tài sản của cán bộ. Dự luật PCTN sửa đổi đề ra giải pháp gì để khắc phục tình trạng này, thưa ông?

Chúng ta đã có quy định về kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ công chức, cũng có quy định về kê khai, rồi trong trường hợp nào thì tiến hành xác minh. Tuy nhiên, quy định kê khai, xác minh còn hình thức, khó thực hiện.

Với hơn 1 triệu đối tượng phải kê khai, trong khi đó quy định về xác minh chỉ tiến hành đối với một số trường hợp mà luật quy định cụ thể. Cơ quan đứng ra xác minh đang được giao cho bộ phận tổ chức cán bộ của mỗi đơn vị thực hiện nhiệm vụ kiểm soát kê khai. Ngoài vấn đề nghiệp vụ, cơ quan này cũng gặp khó về thẩm quyền xác minh. Hơn nữa, quy định đối tượng kê khai giới hạn ở vợ/chồng, con chưa thành niên, vậy còn lại đối tượng khác như cha, mẹ, con thành niên thì sao? Điều này dẫn đến tài sản có thể bị chuyển dịch, khó kiểm soát được. 

Ví dụ, như trường hợp ông Phạm Sỹ Quý (Yên Bái) kê khai có nhà, biệt thự như thế, rồi vay của người khác. Nhưng để chứng minh tài sản đó bất minh hay không là vấn đề rất khó vì không kiểm soát được thu nhập của toàn xã hội.

Nếu ở nhiều nước khi anh nói vay của ông A, người ta biết ngay tài sản của ông A như thế nào. Nhưng ở mình bảo tôi vay của ông A nhưng ông A này không thuộc diện kiểm soát tài sản, thu nhập thì làm sao chúng ta có thể kiểm tra được! Đây là vấn đề rất khó hiện nay. 

Hiện ta đang kê khai đối tượng có hệ số phụ cấp 0,2 trở lên (từ phó phòng cấp huyện trở lên). Tới đây, tiến tới mở rộng ra các cán bộ từ khi được bổ nhiệm vào ngạch công chức là phải kê khai, có ngành có tới hàng chục nghìn người thuộc diện phải kê khai, trong khi tập trung vào một đơn vị kiểm soát liệu quản lý như thế có rơi vào hình thức hay không? Đây cũng là điểm mà Uỷ ban Tư pháp rất băn khoăn. 

Để khắc phục những hạn chế này, dự thảo sửa đổi theo hướng có điều chỉnh lại người phải kê khai, bằng 2 phương án là mở rộng hơn đối tượng hoặc thu hẹp lại (phụ cấp từ 0,7 và 0,9 trở lên). Tôi cho cả 2 phương án đều bất cập khi đang từ điểm giữa lại đi vào cực hết sức rộng hay một cực hết sức hẹp. Ủy ban Tư pháp đề nghị cân nhắc, có thể thu hẹp đối tượng kê khai ở một mức độ nhất định, còn mở rộng thì phải làm từng bước… để làm sao kiểm soát được tài sản, thu nhập.

Thực tế việc chuyển dịch tài sản cho người thân nhiều lần được đề cập, thậm chí có con của cán bộ, công chức tuổi còn nhỏ nhưng đã đứng tên sở hữu khối tài sản rất lớn. Luật PCTN sửa đổi lần này có hướng giải quyết cho câu chuyện này không, thưa ông?

Dự luật đưa ra quy định giải trình về tài sản bất minh, tài sản không giải trình được nguồn gốc (có thể là tài sản tăng lên, hay tài sản giảm đi một cách bất thường). Anh có thể chuyển tài sản cho người khác thì nó giảm đi, còn nhận của người khác nó sẽ tăng lên. Luật lần này có quy định liên quan vấn đề này.

Để chứng minh tài sản của cán bộ bất minh hay không là vấn đề rất khó (Trong ảnh: Khu biệt thự của ông Phạm Sỹ Quý, nguyên Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Yên Bái)

Tài sản không giải trình được, cũng không có căn cứ thu hồi

Vậy trong trường hợp không giải trình được nguồn gốc tài sản thì khối tài sản đó có được coi là tài sản bất minh và sẽ được xử lý như thế nào?

Người không giải trình được có thể bị kỷ luật. Tuy nhiên, đây mới là xử lý về mặt chính trị. Dự thảo luật chưa đưa ra cơ chế xử lý đối với tài sản bất minh. Đây là vấn đề khó vì liên quan đến sở hữu cá nhân. Người ta không giải trình được nhưng mình cũng không có căn cứ để thu hồi.

Thực tế cũng phải nhìn nhận việc hiểu thế nào là giải trình không hợp lý? Tôi bảo đi vay của bạn thì đó là hợp lý hay không hợp lý? Chắc chắn sẽ có người này bảo hợp lý, nhưng đối với người khác lại không hợp lý. Người ta có nhiều cách để có thể kiếm tiền một cách chân chính, nhưng không phải cái gì cũng lên bảng thuế để Nhà nước kiểm soát. Có thể chính đáng nhưng về sau cũng không có cái gì chứng minh tài sản đó là bất minh hay không.

Cũng giống như trường hợp ông Phạm Sỹ Quý ở Yên Bái, dù bị xử lý kỷ luật nhưng khó làm rõ tài sản của ông này?

Hiện nay, ta chưa có quy định về việc xử lý tài sản bất minh. Nếu là tài sản tham nhũng thì bị tịch thu. Đây là tài sản không giải trình được nguồn gốc - cách chúng ta gọi như vậy, hiểu như vậy, nhưng vẫn có thể người ta giải trình được. Ông bảo đi “buôn chổi đót, nuôi lợn” có người bảo hợp lý, nhưng người dân sẽ thấy rất phản cảm. Tuy nhiên, thực tế có thể diễn ra như thế. Nếu cứng nhắc như vậy có thể gây oan sai.

Đây là vấn đề người dân và dư luận rất quan tâm, tại sao không đưa vào dự luật sửa đổi, thưa ông?

Vấn đề đã được đặt ra, đang đặt ra và tìm cách giải quyết. Cũng có phương án đề nghị đối với tài sản không giải trình được nguồn gốc thì có thể ra toà.

Do tài sản liên quan đến quyền sở hữu nên việc tước quyền sở hữu của một người chỉ có thể bằng một bản án có hiệu lực của pháp luật. Đây là phương án đề xuất, tuy nhiên vẫn chưa được thiết kế trong dự thảo luật lần này. Bởi, nếu không làm chặt chẽ, nó có thể đi từ cực này đến cực kia, cũng có thể làm oan cho người ta, vì vậy phải hết sức cân nhắc, tính toán.

Đây là vấn đề phức tạp liên quan quyền sở hữu cá nhân được Hiến pháp bảo vệ, nên việc tước đoạt quyền sở hữu của bất kỳ ai cũng phải hết sức cân nhắc. Đương nhiên các kinh nghiệm của nước ngoài cũng phải được nghiên cứu trong quá trình xây dựng luật. Nhưng hiện nay cơ quan soạn thảo chưa trình ra phương án này, dù trước đây cũng có ý kiến đề nghị đối với tài sản không giải trình được nguồn gốc sẽ có cơ chế kiện đòi ra tòa để tịch thu tài sản đó về.

Vậy theo ông, đâu là giải pháp căn cơ để thu hồi tài sản tham nhũng?

Nghị quyết Quốc hội đặt ra thu hồi 60% nhưng thực tế thấp vì nhiều lý do. Để đạt cao phải tăng cường áp dụng biện pháp kê biên khi phát hiện, khởi tố bị can liên quan tham nhũng để đảm bảo thi hành án sau này. Hiện nay đang tăng cường biện pháp này để đảm bảo thu hồi tài sản tham nhũng một cách cao nhất.

Cảm ơn ông!

Phát hiện cán bộ cao cấp kê khai tài sản không trung thực