Cấp thiết kiểm soát khí thải mô tô, xe gắn máy

Mô tô, xe gắn máy tuổi đời trên 5 năm có xu hướng phát thải vượt tiêu chuẩn

Sáng 15/9, tại Hà Nội, Viện Khoa học công nghệ Giao thông vận tải (GTVT), Bộ GTVT đã tổ chức hội thảo khoa học chia sẻ kết quả nghiên cứu và đề xuất giải pháp kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy.

Tại Hội thảo, ThS Phan Hoàng Phương, Trưởng phòng giao thông đô thị và nông thôn, Viện Chiến lược và phát triển GTVT cho biết, giai đoạn 2005-2022, tăng trưởng xe máy đạt bình quân khoảng 9,1%/năm.

Đến nay, số lượng xe máy đã đăng ký trên toàn quốc đạt khoảng 69,2 triệu xe và số xe lưu hành đạt khoảng 45,5 triệu xe.

Tại các thành phố lớn, xe máy vẫn là phương tiện giao thông chính. Thống kê năm 2020, xe mô tô, xe gắn máy đang lưu hành trên địa bàn Hà Nội chiếm 84%, tại TP. HCM chiếm 91% và tại Đà Nẵng chiếm 90% trong tổng số các loại hình phương tiện giao thông.

Nguyên nhân là do: Xe máy rẻ, nhanh, linh động; Nhu cầu đi lại tăng nhanh; Các loại hình VTHKCC tại Việt Nam chưa thu hút được đông đảo người sử dụng.

Đặc biệt, xe máy tại Việt Nam phổ biến với mọi đối tượng, ngành nghề, độ tuổi; được sử dụng cho nhiều mục đích từ chở hàng, chở khách, đi lại, mua sắm, đi làm, đi chơi,... Hiện nay, xe máy đã tham gia tích cực vào quá trình logistics chặng cuối (chở hàng) cũng như vận tải khách (xe ôm công nghệ) tại các đô thị.

Tuy nhiên, đây cũng chính là phương tiện phát thải khí thải lớn nhất ra môi trường tại các thành phố lớn. Theo kết quả từ 3 chương trình đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy tại 3 thành phố: Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng cho thấy, xe trên 5 năm đã có xu hướng vượt tiêu chuẩn khí thải hiện hành và xe trên 10 năm có tỷ lệ phát thải rất lớn.

Trong khi đó, xe có tuổi đời trên 10 năm tại cả 3 thành phố đều chiếm tỷ lệ trên 50% tổng số xe mô tô, xe gắn máy trên địa bàn. Cụ thể, ở Hà Nội chiếm 72,58%, tại TP. HCM chiếm 68% và tại Đà Nẵng chiếm trên 59%.

ThS Đinh Trọng Khang, đại diện nhóm nghiên cứu cho biết thêm, sau khi thực hiện bảo dưỡng, kết quả đo kiểm tra khí thải xe giảm rõ rệt. Tại Hà Nội tỷ lệ vượt tiêu chuẩn giảm từ 54,2% xuống còn 9,54%; Đà Nẵng giảm từ 25,44% xuống còn 9,38% và TP. HCM giảm từ 17,34% xuống còn 5,27%.

"Các kết quả cho thấy việc bảo dưỡng bộ phận liên quan đến khí thải (điều chỉnh vít gió; thay dầu máy, bugi, lọc gió) có hiệu quả rõ rệt làm giảm lượng khí thải độc hại từ xe máy", ông Khang nhấn mạnh.

Cần kiểm soát khí thải mô tô, xe gắn máy

Ths Phan Hoàng Phương cho biết, tại Việt Nam, hiện nay chưa có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe mô tô hai bánh tham gia giao thông, đã qua sử dụng; chưa có quy định về kiểm định khí thải định kỳ đối với xe mô tô, xe gắn máy và cũng như các tiêu chuẩn, chế tài, thẩm quyền xử phạt có liên quan.

Bên cạnh đó, việc chưa có quy định về niên hạn sử dụng xe mô tô, xe gắn máy dẫn đến thiếu hành lang pháp lý trong việc thu hồi, loại bỏ phương tiện xe mô tô, xe gắn máy cũ nát, không đảm bảo tiêu chuẩn lưu hành.

Trong khi đó, định hướng chung của Chính phủ và các thành phố đều hướng tới hạn chế xe máy vào khu vực trung tâm thành phố nhằm giảm ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường.

TS Nguyễn Đức Kiên, Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế Thủ tướng Chính phủ

Hiện nay xã hội hoá ngành đăng kiểm đang là xu thế tuyệt đối, do đó, khi đưa kiến nghị về việc tổ chức trạm kiểm định khí thải xe máy, đơn vị nghiên cứu cần lưu ý về việc xã hội hoá các trạm này.
Đồng thời cần xét xem kiểm định khí thải xe máy có cần dán tem không, người dán có phải có giấy chứng nhận đăng kiểm viên hay không?

Về định hướng phát triển xe máy tại các đô thị, ông Phương cho biết, giai đoạn 2025-2030 xe máy vẫn sẽ là loại hình vận tải cá nhân thông dụng, phổ biến, tuy nhiên, sẽ thí điểm từng bước kiểm soát hoạt động của xe máy theo các đề án đã được phê duyệt. Đây là xu thế tất yếu, cùng với việc nâng cao các quy định về kiểm soát khí thải phương tiện.

Ths Đinh Trọng Khang cho biết, kết quả nghiên cứu trong quá trình đo kiểm khí thải xe máy cho thấy nếu người sử dụng xe thực hiện chế độ bảo dưỡng định kỳ theo đúng khuyến cáo của nhà sản xuất thì có thể kiểm soát tốt lượng khí thải, giảm mức tiêu hao nhiên liệu của xe (7%).

Như vậy, chính sách này không làm phát sinh chi phí cho người dân và doanh nghiệp, mà ngoài việc giảm chi phí tiêu thụ nhiên liệu còn giúp thành phố giảm gánh nặng ngân sách trong việc đầu tư cho dịch vụ y tế khắc phục hậu quả ô nhiễm môi trường, tạo thêm việc làm cho ngành dịch vụ kiểm tra và bảo dưỡng phương tiện và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Kiểm soát khí thải mô tô, xe gắn máy tại các đô thị thế nào?

Về giải pháp kiểm soát khí thải xe máy, ông Khang đề xuất 4 nhóm giải pháp gồm: Chính sách và quy định pháp lý (khung pháp lý cho kiểm định khí thải xe máy; hệ thống kiểm soát khí thải xe máy và chính sách hỗ trợ người dân thu hồi, thay thế phương tiện không đạt chuẩn khí thải); Kỹ thuật công nghệ đối với xe không đạt tiêu chuẩn khí thải (bảo dưỡng xe máy định kỳ và các bảo dưỡng theo khuyến cáo của nhà sản xuất,…); Huy động tài chính (xã hội hoá trạm kiểm định; xây dựng các chính sách cho đối tượng thu nhập thấp, người nghèo); Tuyên truyền và vận động.

Ông cũng kiến nghị các kịch bản gợi ý cho những thành phố tuỳ từng giai đoạn như: Kiểm soát khí thải xe máy theo khu vực (ưu tiền thực hiện ở khu vực trung tâm trước); Kiểm soát khí thải xe máy theo đối tượng (theo tuổi đời hoặc dung tích xe); Kiểm soát khí thải xe máy bằng hình thức thu phí phát thải (xe vượt mức tiêu chuẩn càng nhiều thì nộp phí càng cao) và Kiểm soát khí thải xe máy bằng hình thức hỗn hợp (kết hợp giữa kiểm soát theo khu vực và đối tượng; giữa khu vực và thu phí).

Người dân đồng tình, ủng hộ hướng đến sử dụng xe máy sạch và an toàn

Tại Hội thảo, bà Võ Thị Xuân Quyên, Quản lý chương trình, Trung tâm Live&Learn cho biết, qua khảo sát 14.945 người dân ở 3 thành phố: Hà Nội, Hồ Chí Minh và Đà Nẵng cho thấy, đa số người dân được phỏng vấn ủng hộ chính sách kiểm soát khí thải xe máy để đảm bảo chất lượng không khí với chi phí 50.000 đồng/lần/năm.

Tại Hà Nội, có 97% trong số 3.867 người dân cho biết, xe máy là phương tiện giao thông chính, 91% người dân cho rằng kiểm soát khí thải xe máy là việc cần phải làm để bảo vệ chất lượng không khí và khoảng 86% người dân trả lời sẽ tham gia đo kiểm khí thải xe máy. Tần suất đo kiểm được người dân đề xuất nhiều nhất là 1 lần/năm, với mức chi phí khoảng 30.000 đồng – 50.000 đồng/lần được ủng hộ cao nhất. Trong trường hợp nếu xe không đạt tiêu chuẩn khí thải, 86% người dân khẳng định sẽ đi sửa chữa, bảo dưỡng lại xe để đạt tiêu chuẩn khí thải, giảm ô nhiễm môi trường.

TS Khuất Việt Hùng, Phó Chủ tịch chuyên trách Uỷ ban An toàn giao thông Quốc gia cho biết, tại dự thảo Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ đã đưa vào quy định kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy và giao Bộ Giao thông vận tải là cơ quan chịu trách nhiệm ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường xe cơ giới, xe máy chuyên dùng, phụ tùng của xe cơ giới trong nhập khẩu, sản xuất, lắp ráp; quy định về trình tự, thủ tục chứng nhận chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường của xe cơ giới, xe máy chuyên dùng, phụ tùng của xe cơ giới trong nhập khẩu và sản xuất, lắp ráp.

"Thực tế đã có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe mô tô, xe gắn máy, song chưa có quy định về việc kiểm soát", ông Hùng nói và cho biết, việc quy định trong Luật Trật tự an toàn giao thông đang dự thảo là cần thiết và rõ ràng, qua khảo sát từ người dân cho thấy đa số người dân đều ủng hộ quy định này và đồng ý nên kiểm định khí thải một năm/lần với một mức chi phí nhất định, cho thấy nhận thức về vấn đề bảo vệ môi trường của người dân đã được nâng cao.

Dẫn số liệu, hiện nay ô tô chỉ chiếm 5% tổng số phương tiện tham gia giao thông nhưng gây ra 35% số vụ tai nạn giao thông, tính tỷ lệ phương tiện trên số vụ tai nạn giao thông thì người đi ô tô đang là đối tượng lớn tiềm ẩn nguy hiểm gây ra TNGT nhiều hơn so với xe máy.

"Với đặc thù của xe mô tô, xe máy vẫn đang là phương tiện được nhiều người dân lựa chọn, hiện không có phương tiện nào có thể cạnh tranh với loại hình này trong đô thì thì việc kiểm soát khí thải mô tô, xe máy là cần thiết bởi sẽ giúp cho xe an toàn hơn, sạch hơn là phù hợp, giúp đảm bảo an toàn giao thông, an toàn tính mạng người dân", ông Hùng nhấn mạnh.