Dự án bauxite: Chưa đóng góp gì đã đòi ưu đãi

Đúng như nghi ngại của dư luận, kết quả bước đầu của nhà máy khai thác bauxite Tân Rai và Nhân Cơ tại Tây Nguyên do Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) làm chủ đầu tư, đã cho thấy, mức lỗ còn cao hơn dự báo. Trong khi đó, Bộ Công thương thay mặt TKV, lại vừa đề xuất tăng nhiều ưu đãi, giảm một loạt nghĩa vụ tài chính, môi trường, xã hội...

Nhà máy bauxite Tân Rai

Vượt kế hoạch... lỗ

Theo báo cáo mới nhất của Tập đoàn Công nghiệp than - khoáng sản Việt Nam (TKV), tính đến 31/12/2013, dự án Tân Rai đã xuất khẩu được 160.430 tấn alumin với mức giá chưa đầy 300 USD/tấn, thấp hơn tới 79 USD/tấn so với dự báo. Như vậy, chỉ sau 3 tháng triển khai, Tân Rai đã lỗ "vượt kế hoạch" gần 1,3 triệu USD.

Kết quả này có vẻ chưa đủ làm TKV thất vọng, bởi theo báo cáo, Tập đoàn đã dự kiến, nhà máy Tân Rai lỗ từ 176 - 258 tỉ đồng/năm từ khi vận hành đến năm 2015; nhà máy Nhân Cơ lỗ từ 2015 đến 2020, tổng mức lỗ tới 3.000 tỉ đồng. Khoản lỗ này, được đại diện lãnh đạo TKV cho là "bình thường trong giai đoạn đầu nhà máy đi vào sản xuất".

Tuy nhiên, theo Trưởng ban Quản lý dự án than Đồng bằng sông Hồng (TKV) Nguyễn Thành Sơn, TKV nói như vậy là "vô trách nhiệm trước người đóng thuế". Ông Sơn phân tích, nếu nói "buộc phải lỗ" trong vài năm đầu còn có thể chấp nhận được (vì phải trả gốc và lãi vốn vay), nhưng sau vài năm lỗ, mức lãi phải tăng lên rất nhanh tới 18-30%, thì tính tổng thể cả đời dự án mới gọi là có hiệu quả. Quả thực, theo báo cáo của TKV, với dự án Tân Rai, TKV phải vay gần 11.000 tỉ đồng trên tổng mức đầu tư (trên 70%) thì chỉ  riêng tiền lãi suất hằng năm doanh nghiệp này phải trả đã lên tới 600 tỉ đồng.  

"Tôi tin, hiện TKV đang rất “đau đầu”, chứ không “ngon ăn” như Bộ Công thương nghĩ (và giải trình). Riêng về dòng tiền (Cash Flow), nếu không có các mỏ than ngoài Quảng Ninh gánh cho thì trên Tây Nguyên TKV đã “sập tiệm” từ lâu rồi. TKV có thể “sập tiệm”, nhưng ngành Công nghiệp than ngoài Quảng Ninh mà “sập tiệm” thì việc đảm bảo năng lượng cho nền kinh tế sẽ có vấn đề", ông Sơn cảnh báo.

Tăng ưu đãi, giảm nghĩa vụ

Mặc dù nghĩa vụ đóng thuế có thể tiếp tục trì hoãn, do thời gian lỗ kéo dài trong bối cảnh rủi ro gia tăng, Bộ Công thương, thay mặt TKV lại đề xuất giảm một loạt các nghĩa vụ tài chính, môi trường, xã hội. Cụ thể, cơ quan chủ quản của TKV đề xuất giảm cả chục lần mức phí bảo vệ môi trường, từ 30.000 - 50.000 đồng/m3 xuống còn 7.000 đồng/m3; cho phép chủ đầu tư chỉ thuê đất có thời hạn thay vì phải đền bù cho người dân bị thu hồi đất để giải phóng mặt bằng; áp dụng mức thuế suất GTGT 0%, đồng thời giảm thuế tài nguyên cho quặng bauxite. Ngoài ra, bộ này đề xuất áp dụng giá bán điện cho các nhà máy điện phân nhôm chỉ vào khoảng 1.200 - 1.200 đồng/kWh; đặc biệt là, đề xuất giảm mức đầu tư cho hồ chứa bùn đỏ tại nhà máy Nhân Cơ, bằng cách giảm kích thước đập ngăn, rút ngắn hệ thống đường ống... để tiết kiệm đầu tư, thời gian thi công...

Đề xuất giảm chi phí đầu tư hồ chứa bùn đỏ không được Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Võ Tuấn Nhân đồng tình. Là người từng giám sát dự án này, ông Nhân nhận xét: "Tôi thấy những khoang chứa bùn đỏ mới chỉ đạt yêu cầu chứ không thể nói là thiết kế với độ an toàn quá cao, làm tăng thêm chi phí xây dựng. Công trình bảo vệ môi trường chỉ có làm tốt hơn chứ không thể làm không bằng cái trước. Chủ đầu tư hoàn toàn có thể nghiên cứu biện pháp kỹ thuật để giảm chi phí, hạ giá thành chứ không thể làm giảm hệ số an toàn của hồ chứa. Bởi nếu xảy ra sự cố, chi phí xử lý có khi tốn gấp trăm lần". Ông Nhân nêu quan điểm, TKV không thể đổ lỗi cho áp lực của dư luận và lại càng không có cơ sở để yêu cầu nhà thầu điều chỉnh để tiết kiệm đầu tư, thời gian thi công mà vẫn đảm bảo an toàn.
 

Thảo Nguyên - Minh Thành