Giám sát chặt từng đồng phí qua trạm BOT

Trạm thu phí không dừng Km 604+700 QL1 (Quảng Bình)

Với hình thức thu phí thủ công, các giao dịch chủ yếu do con người thực hiện như hiện nay luôn tiềm ẩn nguy cơ thất thoát phí. Chỉ khi nào tự động hóa hoàn toàn, loại bỏ yếu tố tác động của con người, công tác thu phí mới có thể minh bạch và tránh được thất thoát.

Thu phí bằng tay và hệ lụy khó lường

Chia sẻ về cách thức thu phí đường bộ, ông Bùi Danh Liên, Chủ tịch Hiệp hội vận tải Hà Nội kể, trước đây hệ thống các trạm thu phí đường bộ chủ yếu áp dụng thu phí hai dừng rất thô sơ. Việc này không chỉ gây ùn tắc tại các trạm thu phí mà còn dẫn đến tình trạng nhân viên thu phí quay vòng vé.

“Thời đó có những trạm thu phí không tin tưởng nhân viên thu phí đã cử thêm cả nhân viên ra hai đầu cầu để đếm xe, đối chiếu với số phí thu được tại trạm”, ông Liên nói và cho biết, việc áp dụng công nghệ thu phí một dừng mà nhiều trạm đang áp dụng hiện nay tuy quản lý tốt hơn số liệu thu phí, vì các dữ liệu phần nào được “công nghệ hóa”, nhưng khả năng bị can thiệp của con người vào hệ thống vẫn còn. Việc này có thể làm sai lệch kết quả thu phí.

Theo ông Liên, tất cả các trạm thu phí trên cả nước đã chuyển sang áp dụng công nghệ thu phí một dừng sử dụng ấn chỉ mã vạch để tăng sự minh bạch, giảm nguy cơ thất thoát phí. Tuy nhiên, vấn đề minh bạch thu phí vẫn đặt ra cấp thiết, nhất là khi việc thu hút vốn ngoài ngân sách theo hình thức BOT để đầu tư xây dựng hạ tầng giao thông được đẩy mạnh. Yêu cầu kiểm soát chặt doanh thu thu phí tại các trạm nhằm theo dõi chính xác số phí được thu để hoàn vốn dự án, rút ngắn thời gian thu phí càng cấp thiết.

Theo Tổng cục Đường bộ VN, tính đến đầu tháng 8, cả nước có tổng số 48 trạm thu phí cho 43 dự án BOT do Bộ GTVT là cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đang trong giai đoạn kinh doanh khai thác. Đến năm 2020, dự kiến có khoảng 30 trạm thu phí BOT nữa, nâng tổng số trạm thu phí lên khoảng 78 trạm. Nói như ông Phạm Sỹ Liêm, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng: “Khi không có tiền phải kêu gọi tư nhân vào đầu tư hạ tầng giao thông, khi đó chỉ còn cách là thu phí để hoàn vốn. Có nhiều người kêu phải nộp nhiều phí nhưng bản chất ở đây quy lại đều có chung một nguồn gốc, đấy là hình thức đầu tư có khác nhau nhưng cuối cùng vẫn là tiền của dân. Vì thế, việc lập các trạm thu phí hoàn vốn cho các nhà đầu tư dự án giao thông là hoàn toàn bình thường và đúng đắn. Vấn đề còn lại là Nhà nước cần kiểm soát việc thu phí ấy như thế nào”.

Tự động hóa hoàn toàn hệ thống thu phí

Trước những lo ngại về tính minh bạch của hệ thống thu phí, Bộ GTVT đang đẩy nhanh tiến độ dự án thu phí tự động không dừng với mục tiêu đến cuối năm 2016 sẽ vận hành hệ thống thu phí này tại tất cả các trạm thu phí trên toàn quốc. Theo lộ trình, đến cuối năm 2018 sẽ lắp đặt toàn bộ các cửa thu phí không dừng tại các trạm. Đến năm 2020, sẽ chuyển toàn bộ sang công nghệ thu phí tự động không dừng. Khi đó, sẽ không còn barie tại các trạm thu phí. Phương tiện qua trạm chỉ gắn thiết bị, có tài khoản và qua trạm, không còn nhân viên thu phí trên đường.

Đánh giá về tính minh bạch của hệ thống thu phí không dừng đang được Bộ GTVT đẩy nhanh tiến độ để có thể áp dụng đại trà vào cuối năm nay, ông Nguyễn Hữu Trí, Phó cục trưởng Cục Đăng kiểm VN cho biết, việc áp dụng công nghệ thu phí này sẽ tránh thất thoát vì 100% các xe đều trả tiền tự động, được ghi nhận trên phần mềm và hệ thống theo dõi nên có thể sẽ chấm dứt tình trạng thất thoát phí giao thông.

“Khi thu phí, hệ thống sẽ tự đọc ra phương tiện đi qua là loại xe gì và thu bao nhiêu. Toàn bộ hệ thống được thực hiện tự động và thu qua tài khoản nên đều lưu các thông tin của phương tiện cũng như mức thu trên mạng. Điều này khác với thu vé như hiện nay có thể nhân viên thu phí không phát vé và chỉ nhận tiền mà xe vẫn được đi qua”, ông Trí nói.

Là nhà đầu tư dịch vụ thu phí tự động không dừng (ETC), ông Phạm Quang Dũng, Chủ tịch Công ty CP TASCO cho biết thêm, tất cả các số liệu, thông tin dữ liệu của hệ thống thu phí sẽ được lưu trữ vĩnh viễn, các hình ảnh của phương tiện đi qua trạm cũng được lưu trữ tối thiểu trong 5 năm và video toàn cảnh trạm thu phí tự động được lưu trữ tối thiểu là 1 năm. “Việc chiết xuất dữ liệu và báo cáo với Bộ GTVT sẽ được thực hiện định kỳ hàng tháng. Ngoài ra, nhà đầu tư dịch vụ sẽ cung cấp cho các cơ quan quản lý Nhà nước một cổng kết nối trực tuyến với mục đích giám sát toàn bộ các trạm thu phí, dữ liệu thu phí mọi lúc, mọi nơi để kiểm toán trong và sau quá trình thu phí bất kỳ lúc nào”, ông Dũng thông tin.

Thực tế thu phí thí điểm tại các trạm thu phí trên QL1 và QL14 cho thấy, hệ thống thu phí tự động không dừng không chỉ giúp cho cơ quan quản lý Nhà nước kiểm soát thu phí mà còn mở ra sự thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh của các DN. Đội trưởng đội xe của một DN vận tải xe hợp đồng du lịch tại Quảng Bình sau khi sử dụng dịch vụ thu phí tự động chia sẻ: “Khi có dịch vụ thu phí tự động, chúng tôi bớt đi khâu thẩm định chứng từ thu phí của lái xe. Xe chạy qua trạm nào, chúng tôi biết luôn hành trình của xe đang ở đâu. Quan trọng nhất là anh em lái xe, nhân viên kế toán cũng bớt nghi ngờ nhau vì thông tin nộp phí sử dụng đường bộ đều được giao dịch qua tài khoản”.

Cùng với việc đẩy nhanh hệ thống thu phí tự động không dừng, hiện Tổng cục Đường bộ VN còn đang đề xuất Bộ GTVT cho phép xây dựng Đề án “Tăng cường giám sát và công khai minh bạch doanh thu thu phí đối với các dự án đường bộ có thu phí do Bộ GTVT quản lý” bằng phần mềm giám sát thu phí trực tuyến (online) số liệu thu phí một cách độc lập, không phụ thuộc vào hệ thống công nghệ của các DN, nhà đầu tư.

Theo ông Đinh Cao Thắng, Phó vụ trưởng Vụ Tài chính (Tổng cục Đường bộ VN): “Với đề án giám sát thu phí này, Tổng cục Đường bộ VN sẽ chủ động kết nối hệ thống thông tin thu phí tại tất cả các trạm. Điều này khác với hệ thống hiện nay và cả hệ thống thu phí tự động sắp tới khi thông tin số liệu thu phí là do các chủ đầu tư, trạm thu phí chủ động chia sẻ. Với hệ thống giám sát độc lập này chắc chắn việc kiểm soát số liệu thu phí sẽ chính xác hơn”.

Thêm hai trạm BOT thu phí tự động không dừng