Hiện thực hóa lợi ích thu phí không dừng ETC

Quá trình gian nan

Năm 2015, khi chính thức triển khai dự án thu phí tự động không dừng giai đoạn I (dự án BOO1), nhà cung cấp dịch vụ là Công ty TNHH Thu phí tự động VETC đưa ra nhiều lợi ích. Theo đó, ETC giúp các nhà đầu tư, cơ quan quản lý nhà nước dễ dàng giám sát, quản lý doanh thu.

Bên cạnh đó, chủ phương tiện dán thẻ và nạp tiền sử dụng dịch vụ ETC sẽ không phải dừng mua vé chờ thanh toán, tiết kiệm thời gian, nhiên liệu, lưu thông nhanh hơn, giảm ùn tắc giao thông. Lợi ích mà ETC mang lại khoảng 3.400 tỷ đồng mỗi năm cho đất nước.

Song trên thực tế, tuy dự án đã về đích đúng hẹn theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ song không mấy người biết dự án đã gặp phải những khó khăn, thách thức tưởng chừng không thể vượt qua.

Những vướng mắc về cơ chế, chính sách, sự hợp tác chưa được toàn diện từ các Nhà đầu tư BOT, thói quen sử dụng tiền mặt của các chủ phương tiện… gây khó khăn lớn cho nhà đầu tư VETC.

Có nhiều nguyên nhân khiến một trong những chủ trương quan trọng của Quốc hội, Chính phủ từng được kỳ vọng là tạo thuận lợi cho người dân, giúp công khai, minh bạch hoạt động thu phí tại các dự án BOT chậm đi vào cuộc sống.

Đầu tiên phải kể đến là Quyết định 07/2017 được ban hành trong bối cảnh nước ta chưa có kinh nghiệm về thu phí không dừng, nên nhiều vấn đề chưa dự báo đúng tình hình và điều kiện triển khai.

Bên cạnh đó, xung đột lợi ích giữa nhà đầu tư BOO và nhà đầu tư BOT liên quan đến việc đầu tư, mức phí vận hành, dẫn tới việc thiếu hợp tác trong quá trình triển khai. Các chủ phương tiện vẫn duy trì thói quen sử dụng tiền mặt. Thêm nữa, chưa có chế tài đủ mạnh để xử lý nghiêm khắc các tổ chức, cá nhân thiếu hợp tác, chây ì triển khai ETC.

Ông Hồ Trọng Vinh, Phó tổng giám đốc Công ty TNHH Thu phí tự động VETC cho biết, quá trình thực hiện dự án, VETC gặp nhiều vướng mắc ký hợp đồng dịch vụ với nhà đầu tư BOT như chỉ đạo của Bộ GTVT.

Các nhà đầu tư chậm bàn giao làn thu phí để thực hiện đầu tư hệ thống thu phí không dừng, chậm trả phí dịch vụ vận hành mặc dù trạm đã hoàn thành đầu tư và thực hiện nghiệm thu.

Bên cạnh đó, VETC cũng gặp nhiều khó khăn trong đàm phán mức trích tỷ lệ sử dụng dịch vụ hoặc nhà đầu tư BOT đồng ý mức trích nhưng phải chờ sự đồng thuận từ ngân hàng tài trợ vốn của dự án BOT.

Thứ trưởng Bộ GTVT Lê Đình Thọ đánh giá, sau 2 năm triển khai, Quyết định 07/2017 đã thống nhất được về công nghệ, trình tự tổ chức và lộ trình thực hiện, chấm dứt tình trạng đầu tư tự phát, kém hiệu quả trước đây.

Đồng thời, việc triển khai hệ thống thu phí điện tử tự động không dừng bước đầu tạo thuận lợi cho người sử dụng, tăng cường tính minh bạch tại các dự án BOT đường bộ.

“Tuy nhiên, do các dự án thu phí tự động không dừng là hình thức đầu tư mới, phức tạp, liên quan đến nhiều chủ thể, trong khi các cơ quan quản lý nhà nước chưa có kinh nghiệm, nên Quyết định số 07/2017 còn khá nhiều tồn tại, vướng mắc cần được chỉnh sửa để phù hợp với thực tiễn”, Thứ trưởng Thọ nói.

Vẫn còn nhiều thách thức

Để thúc đẩy các dự án thu phí ETC đi đúng quỹ đạo, Bộ GTVT đã tham mưu để Chính phủ sửa đổi Quyết định 07/2017 bằng Quyết định 19/2020.

Với những chính sách cụ thể mới đã phân định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ, “thực chất hóa” từng quyền lợi của các bên khi triển khai thu phí ETC, đặc biệt là của nhà đầu tư dự án BOO, chủ đầu tư BOT, của người tham gia giao thông cùng các cơ quan quản lý nhà nước.

Khung pháp lý cho hoạt động thu phí tự động không dừng giúp đẩy nhanh tiến độ, tăng tính khả thi và sự minh bạch tại các dự án BOT giao thông.

“Quyết định 19/2020 quy định chi tiết, rõ ràng một số vấn đề về hệ thống thu phí tự động không dừng để tránh cách hiểu khác nhau trong quá trình thực hiện; tạo cơ chế linh hoạt trong quá trình triển khai, hài hòa được lợi ích của các bên; bổ sung trách nhiệm của các cơ quan, bộ, ngành liên quan”, Thứ trưởng Lê Đình Thọ đánh giá.

Sau khi Quyết định 19/2020 được ban hành cùng những nỗ lực của Bộ GTVT và nhà cung cấp dịch vụ, dự án cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ. Trong hơn 1 năm, người đứng đầu Chính phủ đã ban hành 1 Công điện, 2 Chỉ thị để đẩy nhanh tiến độ triển khai, giúp dự án thu phí tự động không dừng về đích đúng hẹn.

Sau nhiều nỗ lực của VETC nhằm tháo gỡ khó khăn về nguồn vốn đầu tư, đàm phán ký hợp đồng dịch vụ với nhà đầu tư BOT, lắp đặt thiết bị tại trạm, đến ngày 31/12/2020, VETC đã kết nối và vận hành được 76 trạm có dịch vụ thu phí tự động không dừng (bao gồm các trạm thu phí tại địa phương).

Cùng đó, đến ngày 29/12, hệ thống thu phí tự động không dừng giai đoạn 2 hoàn thành đồng loạt ở 35 trạm cũng về đích đúng hẹn để đưa tổng số trạm thu phí có dịch vụ ETC trên toàn quốc là 111.

Hệ thống thu phí tự động không dừng đã được vận hành ở hầu hết các trạm trên cả nước, nhưng điều đáng nói là sự thành bại của ETC lại không phụ thuộc việc hệ thống có được vận hành trơn tru hay không, mà phụ thuộc vào các chủ ô tô - những người, về lý thuyết được hưởng lợi nhiều nhất.

Minh chứng cụ thể là mặc dù công tác tuyên truyền được VETC làm thường xuyên, hỗ trợ chủ phương tiện dán thẻ miễn phí, hoặc bố trí nhân sự đến trụ sở của tổ chức trực tiếp dán thẻ nhưng đến hết năm 2020, số lượng phương tiện dán thẻ (E-tag) và nộp tiền vào tài khoản giao thông sử dụng dịch vụ mới đạt trên 1 triệu thẻ/3,5 triệu xe ô tô.

Trong khi đó, phần lớn xe cá nhân vẫn đang đứng ngoài cuộc chơi, không dán thẻ, nộp tiền vào tài khoản. Bên cạnh đó, VETC cũng khuyến nghị các chủ phương tiện ô tô nên dán thẻ trước, khi có nhu cầu di chuyển phương tiện cần kiểm tra số dư và nạp tiền vào tài khoản giao thông đủ để lưu thông qua trạm, tránh việc đến trạm thu phí phải dừng chờ và thanh toán bằng tiền mặt.

Cũng theo ông Hồ Trọng Vinh, thói quen sử dụng tiền mặt của người dân còn lớn, dẫn tới chủ phương tiện chưa quen với việc dán thẻ và thanh toán qua tài khoản. Việc thay đổi thói quen này theo ông Vinh là cần có thời gian và theo lộ trình khi triển khai các làn ETC.

Đồng thời phải thực hiện nghiêm túc Nghị định 100/2019 chỉ các phương tiện đủ điều kiện mới được lưu thông qua làn ETC. Từ đó khách hàng sẽ thấy được những lợi ích thực sự vượt trội của dịch vụ ETC khi tham gia giao thông.

“Đến thời điểm cuối năm 2020, VETC đã phối hợp với ngân hàng BIDV kết nối liên thông tài khoản cá nhân tại các ngân hàng với tài khoản giao thông để tạo sự thuận lợi cho người sử dụng, giải quyết được thắc mắc của chủ phương tiện về đọng tiền trong tài khoản giao thông. Theo đó, chủ phương tiện không phải thực hiện các động tác nạp tiền vào tài khoản giao thông mà chỉ cần đăng ký số dư tối thiểu. Ngay lập tức, Ngân hàng BIDV sẽ miễn phí nạp thêm số tiền cần thiết theo yêu cầu bằng phương pháp tự động tùy vào biến động số dư. Trong thời gian tới, VETC sẽ tiếp tục liên kết liên thông tài khoản giao thông với tài khoản cá nhân của các ngân hàng khác, tạo thuận lợi cho cả người sử dụng”, ông Vinh cho biết.

Bộ GTVT cũng đề nghị Thủ tướng chỉ đạo các địa phương yêu cầu các cơ quan chức năng và các doanh nghiệp gương mẫu dán thẻ và tham gia dịch vụ thu phí không dừng đối với tất cả các phương tiện do mình quản lý để tăng cường hiệu quả của hệ thống thu phí tự động không dừng.

Nếu không có những giải pháp cụ thể, thiết thực này, những lợi ích từ chủ trương thu phí tự động không dừng vẫn chỉ nằm trên giấy. Cùng đó, hệ thống thu phí không dừng nếu không nhận được sự chung tay hưởng ứng của các chủ xe, những bức xúc về dự án BOT trong xã hội khó có thể khép lại trong thời gian gần.

TP.HCM đề xuất ô tô dán thẻ ETC và nộp tiền vào tài khoản trả trước