Khó thu hút vốn cản trở đường sắt hiện đại hóa

Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng và Thứ trưởng Bộ GTVT kiêm phụ trách HĐTV Tổng công ty Đường sắt VN Nguyễn Ngọc Đông thị sát tàu khách xuất phát tại ga Hà Nội

Hôm nay (22/12), Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng đã thị sát ga Hà Nội, Giáp Bát và làm việc với Tổng công ty Đường sắt VN về thực trạng hạ tầng đường sắt cũng như hướng đầu tư thời gian tới để nâng cao năng lực chạy tàu.

Không có vốn nâng cấp hạ tầng, đường sắt không thể phát triển

Báo cáo Phó Thủ tướng, Thứ trưởng Bộ GTVT, kiêm phụ trách HĐTV Tổng công ty Đường sắt VN Nguyễn Ngọc Đông cho biết, mạng đường sắt quốc gia hiện có tổng chiều dài 3.143km, với 2.531km đường chính tuyến, 612km đường ga và đường nhánh nhưng đã được xây dựng từ lâu, lạc hậu. Từ năm 1975 đến nay có xây dựng mới tuyến đường sắt xuống cảng Cửa Lò nhưng đã dừng hoạt động; tuyến ĐS Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân đang bị đình hoãn, còn lại không có tuyến đường sắt mới nào được đầu tư trọn vẹn.

Cũng theo Thứ trưởng Đông, đường nhánh kết nối với cảng biển nhiều nơi bị dỡ bỏ, kết nối kém. Giao cắt đường sắt và đường bộ trên các tuyến dày đặc với trung bình 0,5km có một giao cắt với đường bộ. Tuyến đường sắt Bắc - Nam còn những nút thắt ảnh hưởng đến năng lực thông qua như: cầu yếu, hầm Hải Vân, hầm Khe Nét… Hành lang an toàn đường sắt nhiều đoạn bị xâm phạm nghiêm trọng, toàn mạng lưới tồn tại khoảng 6.400 đường ngang, lối dân sinh qua đường sắt.

“Vốn cho duy tu đường sắt hàng năm dao động khoảng từ 1.700 – 2.000 tỷ đồng từ nguồn sự nghiệp kinh tế, nhưng cũng chỉ đáp ứng được khoảng 40% nhu cầu. Mức đầu tư như vậy chỉ chiếm khoảng 2-3% tổng vốn đầu tư cho GTVT", Thứ trưởng Đông nói và kiến nghị Chính phủ ưu tiên vốn trung hạn cho các dự án tháo nút thắt về hạ tầng đường sắt, dự án về hành lang, đường gom an toàn đường sắt, ưu đãi cho đầu tư phát triển công nghiệp đường sắt.

Ông Vũ Tá Tùng, Tổng giám đốc Tổng công ty Đường sắt VN cho biết thêm, các vấn đề về kết cấu hạ tầng đường sắt như: bình diện hạn chế, độ dốc dọc lớn, cầu yếu, hầm yếu... là nguyên nhân ảnh hưởng trực tiếp đến việc nâng cao tải trọng, tốc độ chạy tàu, năng lực thông qua và năng lực chuyên chở trên các tuyến.

Cùng đó, thị phần vận tải đường sắt thấp và ngày càng có dấu hiệu suy giảm. "Vận tải hành khách, với các tuyến ngắn đang không cạnh tranh được với đường bộ, các tuyến đường dài khó cạnh tranh với hàng không giá rẻ. Nếu khối lượng vận chuyển của đường sắt năm 1995 chiếm 11,7% tổng lượng luân chuyển hành khách và chiếm 7,9% tổng lượng luân chuyển hàng hóa toàn ngành GTVT, những năm gần đây thị phần vận tải đường sắt sụt giảm lớn. Lượng luân chuyển hành khách chỉ đạt 3,2% tổng lượng luân chuyển hành khách và lượng luân chuyển hàng hóa chỉ đạt 1,9% tổng lượng luân chuyển hàng hoá toàn ngành GTVT vào năm 2014" ông Tùng nói.

Thị sát các công trình cải tạo ga Hà Nội để nâng cao chất lượng phục vụ hành khách, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng yêu cầu ngành Đường sắt tiếp tục đổi mới hơn nữa để thu hút khách hàng, nâng cao sản lượng

Cũng theo ông Tùng, tỷ trọng vốn đầu tư cho đường sắt rất thấp so với toàn ngành GTVT, giai đoạn 2011-2015 chỉ chiếm 2,3%. Các nguồn vốn đầu tư chỉ tập trung cải tạo, nâng cấp mạng đường sắt hiện có, vốn đầu tư phát triển các tuyến mới rất ít. Quy mô đầu tư nhỏ, đan xen, không có tác dụng làm thay đổi cơ bản bộ mặt kết cấu hạ tầng của đường sắt. 

“Tăng năng lực hạ tầng sẽ nâng được số đôi tàu trên tuyến, góp phần giảm chi phí điều hành, giảm giá thành vận tải để tăng cạnh tranh. Vấn đề mấu chốt để tăng tốc độ tàu tuyến đường sắt Bắc – Nam là phải giải quyết được vấn đề nâng cấp hạ tầng đường sắt với tổng chi phí khoảng 1,8 tỷ USD”, ông Tùng nói thêm.

Xác định rõ thứ tự ưu tiên đầu tư để tìm nguồn vốn

Thị sát ga Giáp Bát và ga Hà Nội, chứng kiến những khó khăn cũng như đổi mới của ngành đường sắt, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đặt câu hỏi: Nếu bố trí được vốn thì hiệu quả sau đầu tư đến đâu, có được lâu dài, có đáp ứng được yêu cầu về vận tải?

“Nguồn vốn Nhà nước rất hạn hẹp, rất khó để bố trí. Vậy có thể tìm vốn đầu tư theo hình thức khác không, hình thức BT (xây dựng - chuyển giao) chẳng hạn?”, Phó Thủ tướng gợi ý.

Thị sát khu điều độ chạy tàu, nhà ga, bãi hàng ga Giáp Bát, Phó Thủ tướng gợi ý đường sắt nghiên cứu hình thức đầu tư xã hội hóa trong khi vốn ngân sách hạn hẹp

Phó Thủ tướng cũng nhận định: Đường sắt VN đang đứng trước thách thức rất to lớn, đó là hạ tầng rất lạc hậu, thị phần thấp; Mạng lưới đường sắt chưa kết nối được với các khu kinh tế mới, khu công nghiệp, nhất là các cảng biển nên chưa phát triển được sản lượng…

“Nguyên nhân của thực trạng này là nhận thức về vai trò của đường sắt trong tổng thể kết cấu hạ tầng GTVT nói chung chưa nhất quán và chưa rõ, chưa đầy đủ, chưa có một bài toán để khẳng định đường sắt phải tham gia vào thị phần vận tải ngành giao thông là bao nhiêu, từ đó có cơ cấu đầu tư phù hợp…”, Phó Thủ tướng nói và nhấn mạnh, đường sắt có vai trò rất quan trọng, không chỉ làm nhiệm vụ vận tải, không chỉ tham gia vào quá trình sản xuất, lưu thông hàng hóa, mà còn có vai trò trong cơ cấu lại các phương thức vận tải để phát triển GTVT bền vững hơn. Nếu đường sắt phát triển tốt sẽ giảm tải cho đường bộ, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân khi đi lại thuận tiện, an toàn.

“Vấn đề rất quan trọng là vốn đầu tư cho hạ tầng đường sắt. Nhưng nguồn lực đầu tư cho đầu tư phát triển đường sắt hạn chế trong khi xã hội hóa đường sắt rất khó khăn, rất khó thu hút vốn đầu tư ngoài nhà nước. Đây là nguyên nhân chính cản trở phát triển đường sắt, hiện đại hóa đường sắt”, Phó Thủ tướng nói.

Để thực hiện yêu cầu phát triển đường sắt, Phó Thủ tướng yêu cầu ngành đường sắt có thứ tự ưu tiên các dự án nâng cấp tuyến đường sắt Bắc – Nam để từng bước đạt mục tiêu tốc độ tàu hành khách đạt 90km/h, trong đó từng bước đầu tư khắc phục nút thắt về hạ tầng; đầu tư, cải tạo, nâng cấp các nhà ga; từng bước xóa bỏ các điểm giao cắt đồng mức đường sắt- đường bộ; đầu tư nâng cấp trang thiết bị ngành đường sắt; Tăng cường bước đầu tư kết nối đường sắt quốc gia với các cơ sở sản xuất, dịch vụ lớn, đặc biệt là cảng biển.

Về dự án tuyến đường sắt Bắc – Nam tốc độ cao, Phó Thủ tướng yêu cầu tập trung hoàn thành báo cáo để trình Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư, từ đó tìm kiếm các nhà đầu tư…

Về nguồn vốn đầu tư cho phát triển đường sắt, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng yêu cầu Bộ KHĐT, Bộ Tài chính cùng Bộ GTVT tìm nguồn vốn để từng bước thực hiện các dự án nâng cấp hạ tầng đường sắt hiện có. “Chắc chắn phải bổ sung thêm vốn cho đầu tư hạ tầng đường sắt hiện có nhưng phải hiệu quả”, Phó Thủ tướng yêu cầu.

Thứ trưởng Nguyễn Ngọc Đông chính thức phụ trách TCT Đường sắt