Làng đóng tàu 700 năm tuổi thưa dần tiếng búa, tiếng cưa…

Làng Trung Kiên (ở xã Nghi Thiết, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An) từng nức tiếng xa gần với nghề đóng tàu gỗ, góp sức cùng ngư dân vươn khơi, bám biển.

Thế mà giờ đây, làng nghề hơn 700 năm tuổi này đang có nguy cơ phải đóng cửa.

Nhớ tiếng búa, tiếng cưa vang vọng vỏ tàu

Những ngày đầu tháng 9, PV Báo Giao thông có dịp trở lại làng đóng tàu Trung Kiên nức tiếng một thời với đầy ắp ký ức về một ngôi làng rộn ràng tiếng búa, tiếng cưa.

Dưới những mái tôn, pro xi măng của lán xưởng, những con tàu dần thành hình xếp hàng kín bãi bồi ven đê…

Thực tế, những lán xưởng vẫn nằm đó, nhưng giờ đây chỉ lác đác xưởng có thợ và trong xưởng không có bóng dáng những con tàu đang hình thành.

Thay vào đó, những người thợ đang sản xuất bàn, ghế gỗ bán ra thị trường. Tiếng búa, tiếng cưa vang vọng vào vỏ tàu vốn là âm thanh đặc trưng nơi triền sông này thưa vắng.

Đường làng, quán xá không còn cảnh tấp nập vào ra của từng tốp khách từ các nơi về ký kết hợp đồng đóng tàu.

Chủ nhiệm HTX đóng tàu Trung Kiên Nguyễn Gia In buồn bã: “4 năm nay, nghề đi biển ở Nghệ An không còn sôi động như trước.

Chi phí cao trong khi giá hải sản lại thấp nên phần lớn ngư dân bị thua lỗ nên họ không đóng thêm tàu mới nữa.

Hiện toàn HTX chỉ còn 3 - 4 xưởng còn hoạt động cầm chừng, gần 30 xưởng phải đóng cửa hoàn toàn”.

Từ các hộ cá thể, năm 2003, làng nghề đã thành lập HTX đóng tàu Trung Kiên với 39 thành viên và hơn 300 lao động.

Ông In vẫn nhớ, trước đây, HTX đóng tàu làm ăn rất phát đạt, có những năm đóng hơn 100 tàu cá công suất lớn. Đây là con số mơ ước của bất kỳ cơ sở đóng tàu nào trên cả nước.

“Ấy vậy mà, từ năm 2018 đến nay, làng nghề Trung Kiên trở nên đìu hiu. Những tiếng búa, tiếng cưa… cứ thưa dần, thưa dần”, ông In ngậm ngùi.

Ông Hoàng Văn Lệ, chủ một cơ sở đóng tàu ở Trung Kiên cho biết thêm: “Kể từ khi có Nghị định 67 về phát triển tàu sắt, sau đó xăng dầu tăng cao, rồi đến dịch bệnh Covid-19 bùng phát… khiến nhu cầu đóng tàu thấp dần.

Những con tàu được khai sinh, hạ thuỷ ở làng nghề cũng thưa dần. Như 9 tháng đầu năm nay (2022), cơ sở chỉ đóng duy nhất 1 con tàu, trong khi đó thời hoàng kim, một năm cơ sở đóng từ 20 - 25 con tàu.

Trước đây, cơ sở luôn có từ 60 - 65 công nhân, hiện nay chỉ duy trì 3-4 công nhân và lấn sân sang làm mộc gia dụng để duy trì hoạt động”.

Ông Hoàng Xuân Thăng (SN 1969), một thợ đóng thuyền ở làng Trung Kiên kể, năm 16 tuổi, ông đã theo cha đi học đóng tàu.

Thời kỳ thịnh vượng, làng nghề không lúc nào ngơi tiếng đục, thợ không lúc nào ngơi tay; có khi không có thợ để đóng tàu.

Riêng bản thân ông cùng các thợ khác đã từng đóng tàu gỗ “khủng” có chiều dài lên đến 32m, rộng 7,2m, cao 3,4m.

Thời đó, thợ đóng tàu có đủ các thế hệ, cao niên có, trung niên có, trẻ tuổi có… người đi trước truyền dạy kinh nghiệm cho người trẻ, người trẻ thì đưa khoa học, máy móc thổi làn gió mới cho làng nghề.

Những năm gần đây, người tìm về làng đặt đóng tàu thưa dần, trong khi đó nhiều ngành nghề khác có thu nhập cao hơn. Làng nghề vì thế cũng chỉ còn những người tóc đã hoa râm; giới trẻ đều đi công nhân, ra nước ngoài… làm việc.

Thời hoàng kim bao giờ trở lại?

Làng Trung Kiên từ xa xưa có tên gọi là Hoàng Lao. Không ai biết làng có tự bao giờ, chỉ biết rằng, nghề đóng tàu ở đây có từ rất sớm, nghe đâu từ thời vua Lê Trung Hưng.

Tương truyền, năm Nhâm Tuất (1442), trong lúc tuần du, thuyền của vua Lê bị mắc cạn ở xã Ích Hậu (Hà Tĩnh).

Nhóm thợ của làng Hoàng Lao được triệu vào để cứu giá. Ông Quan Hậu đã thông minh cắt đôi con thuyền an toàn, được vua ban thưởng, vinh phong công trạng là Quan Hậu thần châu công. Ở làng Trung Kiên hiện nay vẫn còn đền thờ Quan Hậu.

Sau sự kiện đó, tay nghề của người Hoàng Lao nổi tiếng khắp cả nước. Thợ Hoàng Lao liên tục được giao đóng nhiều thuyền cho hoàng cung.

Sử sách còn ghi lại: Năm Đinh Mão Gia Long thứ 6 (1807), vua sai Tham tri Công bộ Nguyễn Đức Huyên và Hoàng Kim Điển cùng Vệ uý thủy quân Phạm Văn Tường đi Hoàng Lao, Nghệ An đốc sức đóng 100 chiếc thuyền ô, loại thuyền kiểu tàu ô Quảng Đông - Trung Quốc.

Tiếp đó, các triều nhà Nguyễn đều có chiếu chỉ cho Hoàng Lao đóng thuyền phục vụ hoàng cung. Người của nhiều tỉnh khác cũng tìm về Hoàng Lao để mời thợ đóng thuyền.

Trong 2 cuộc chiến tranh vệ quốc, thợ đóng tàu Trung Kiên lại nêu cao tinh thần yêu nước. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, người dân Trung Kiên tự hào vì thợ của làng trong đội dân công hoả tuyến đã đóng được 12 chiếc phà, 4 cây cầu vững chãi trên sông Lô, góp phần làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ lẫy lừng năm châu.

Đến kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, thợ làng Trung Kiên được chọn để đóng những con tàu không số, hoà vào tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển, góp phần làm nên đại thắng mùa Xuân năm 1975.

Chiến tranh kết thúc, Bắc - Nam sum họp một nhà, cả nước đua nhau làm kinh tế, tiếng tăm làng đóng tàu Trung Kiên càng vươn xa.

Khách hàng từ trong Nam, ngoài Bắc tấp nập về làng đặt hàng, khắp làng không khi nào ngơi tiếng đục, tiếng búa…

Buồn vì làng nghề mấy năm nay đìu hiu, ế ẩm, nhưng những người làm nghề đóng tàu ở Trung Kiên luôn hy vọng có ngày, nghề đóng tàu sẽ khôi phục như trước.

“Nghề đóng tàu cũng như chứng khoán, bất động sản… sẽ đi theo hình sin, qua khó khăn rồi sẽ đến thời kỳ phát triển.

Cơ sở vẫn đang cải tạo, nâng cấp để khi nhu cầu có trở lại sẽ đón nhịp phát triển”, ông Lệ tâm sự.

Ông In cũng chia sẻ, những người theo nghề đóng tàu hàng chục năm nay nhưng khi nghề bị mai một, ông đành chuyển qua làm nông, làm mộc... kiếm sống.

Nhưng so với thu nhập đóng tàu, thì họ vẫn mong muốn được trở lại làm nghề khi nào có nhu cầu.

“Những người làm nghề đóng tàu vẫn mong cơ quan chức năng có các giải pháp tháo gỡ kịp thời giúp làng nghề đóng tàu khôi phục lại sản xuất, bởi nghề biển vẫn còn nhiều tiềm năng”, ông In nói.

Những chuyện bất ngờ ở “làng điểm chỉ”