Những đột phá mới quy hoạch đường bộ: Huy động nguồn lực cách nào?

Thứ trưởng Bộ GTVT Lê Đình Thọ trao đổi với Báo Giao thông về các giải pháp thực hiện Quy hoạch kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ trong 10 năm tới, trong đó có mục tiêu đến năm 2030 có 5.000km đường cao tốc.

Tăng kết nối, kéo giảm chi phí logistics

Bộ GTVT đang xây dựng quy hoạch cho cả 5 lĩnh vực của ngành GTVT. Riêng lĩnh vực đường bộ, 10 năm qua thực hiện quy hoạch đã đạt được những gì, thưa Thứ trưởng?

Kết quả tăng trưởng kinh tế - xã hội của đất nước 10 năm qua có sự đóng góp quan trọng của ngành GTVT. Điều này thể hiện ở chỉ tiêu thị phần vận tải, Bộ GTVT đã tái cơ cấu, giảm thị phần vận tải đường bộ. Đến nay, tỷ trọng thị phần vận tải đường bộ đã giảm, năng lực vận tải vẫn đáp ứng được yêu cầu và có sự tăng trưởng.

Tỷ trọng, thị phần vận tải đường bộ giảm chứng minh các phương thức vận tải như: Đường sắt, đường thủy, hàng hải đã có bước phát triển.

Vận tải hàng hóa đường bộ có sự chuyển dịch, nhất là sau khi kiểm soát tải trọng xe, vận tải hàng hóa bằng đường biển và đường thủy có sự tăng trưởng rõ nét.

Nhiều tuyến cao tốc đã được đầu tư giúp giảm tải cho các tuyến quốc lộ, đường địa phương. Kết quả này khiến lưu lượng xe trên trục Bắc - Nam giảm, từ đó kéo giảm TNGT cả 3 tiêu chí, giảm chi phí vận tải.

Ngân hàng Thế giới (WB) đánh giá cao kết quả này của Việt Nam. WB cho biết, chi phí logistics của Việt Nam vào năm 2011 chiếm trên 21% GDP, đến năm 2020, chi phí này giảm xuống còn 18%.

Trên cơ sở Luật Quy hoạch và nhiệm vụ Chính phủ giao, Bộ GTVT đã rà soát lại, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch đối với 5 lĩnh vực là đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa, hàng hải và hàng không giai đoạn 2011 - 2020.

Bộ GTVT đánh giá tổng thể về những kết quả, tồn tại hạn chế khi thực hiện quy hoạch 5 lĩnh vực trong 10 năm qua. Nguyên nhân khách quan, chủ quan dẫn đến những tồn tại hạn chế cũng được chỉ rõ.

Từ đánh giá tổng kết đã nhìn nhận ra các vấn đề lớn cần điều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện quy hoạch giai đoạn tới. Trên cơ sở chiến lược phát triển đất nước, quy hoạch đường bộ có định hướng về nguồn lực con người, thiết bị, công nghệ, tài chính để tổ chức thực hiện quy hoạch, thực hiện kế hoạch khả thi.

Tái cơ cấu lại thị phần vận tải

Theo Thứ trưởng, Quy hoạch đường bộ lần này có những nội dung gì đột phá?

Quy hoạch lần này xác định đường bộ cao tốc có vai trò chủ lực kết nối 5 chuyên ngành. Đường bộ sẽ có đột phá, giải quyết dứt điểm theo Nghị quyết Trung ương XIII là đến năm 2030 có 5.000km đường cao tốc.

Các dự án ưu tiên đầu tư sẽ nối thông cao tốc từ Lạng Sơn đến Cà Mau. Đồng thời, sẽ có các trục cao tốc kết nối với cảng biển quốc tế, tập trung cho khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và Đông Nam bộ.

Quy hoạch cũng đề xuất hoàn thiện các vành đai đô thị của các thành phố lớn là Hà Nội và TP HCM để kết nối các trung tâm đô thị với các vùng kinh tế trọng điểm.

Đột phá nữa là hạ cấp hơn 2.000km đường quốc lộ xuống thành đường địa phương. Giai đoạn vừa qua, số tuyến đường tỉnh được nâng lên thành quốc lộ quá lớn, một số tiêu chí quốc lộ không đạt nên chuyển về cho địa phương quản lý. Hệ thống quốc lộ đảm bảo nâng cấp lên từ 2 - 4 làn xe đối với các trục kết nối có tính lan tỏa.

Quy hoạch lần này đã rà soát lại kết nối, các tuyến quốc lộ, cao tốc sẽ được kết nối với cảng, cụm cảng chính như cảng quốc tế và cảng đường thủy nội địa mang tính chất thu gom hàng hóa của vùng và từng tỉnh, thành.

Hiện, đường bộ vẫn chiếm tỷ lệ lớn thị phần vận tải, quy hoạch giải quyết vấn đề này thế nào?

Nghị quyết XIII của Đảng chỉ rõ những mục tiêu, nhiệm vụ cụ thể phải thực hiện như: Xây dựng sân bay Long Thành, hệ thống đường cao tốc, kết nối các phương thức vận tải. Mục tiêu số một được xác định trong quy hoạch là tái cơ cấu lại thị phần vận tải, phát huy năng lực vận tải của cả 5 lĩnh vực.

Việc đầu tư hạ tầng và các giải pháp, cơ chế là phục vụ mục tiêu giảm chi phí vận tải. Nhiệm vụ, giải pháp của quy hoạch lần này đã sát với thực tế, sát với Nghị quyết, tháo gỡ các điểm nghẽn tăng tính kết nối giữa đường bộ và các lĩnh vực khác của ngành.

Hàng loạt cơ chế, chính sách để tạo đột phá

Thứ trưởng vừa nói về những đột phá trong quy hoạch đường bộ lần này, vậy khi thực hiện sẽ tác động thế nào đến tính kết nối với các lĩnh vực khác?

Quy hoạch đường bộ lần này đặc biệt quan tâm đến tính kết nối các phương thức vận tải; Đồng thời, phát huy tính năng của lĩnh vực đường bộ là vận tải ngắn nhưng là đầu mối, nền tảng kết nối các phương thức vận tải.

Đặc thù của Việt Nam là người dân thường sinh sống bám đường dọc các tuyến quốc lộ đã ảnh hưởng không nhỏ đến chủ trương nâng cấp, mở rộng. Bên cạnh đó, đặc điểm này cũng khiến chi phí đầu tư tuyến đường lớn, nhất là trong giải phóng mặt bằng.

Quy hoạch đường bộ lần này đã đánh giá rõ thực trạng này và có quan điểm phù hợp trong đầu tư. Những tuyến đường đã được đầu tư, nâng cấp, sau thời gian khai thác đã mãn tải nên nghiên cứu xây dựng đường song hành theo tiêu chuẩn đường cao tốc để tăng tính kết nối liên vùng, các trung tâm kinh tế.

Chúng ta đang gặp nhiều khó khăn để thu hút nguồn lực, vậy để đạt được mục tiêu có 5.000km đường cao tốc vào năm 2030, sẽ có những cơ chế chính sách nào được đưa ra, thưa Thứ trưởng?

Cơ chế đầu tư phát triển mạng lưới đường bộ đã được Bộ GTVT nghiên cứu kỹ. Mục tiêu đột phá trong giai đoạn tới được Bộ GTVT xác định là phát triển đường cao tốc.

Bên cạnh đó, đầu tư nâng cấp đưa các tuyến quốc lộ hiện hữu vào tiêu chuẩn và lấy đường cao tốc làm khâu đột phá cho đường bộ. Để đạt được mục tiêu này, Bộ GTVT đưa ra các cơ chế có tính thực tiễn để thực hiện.

Đầu tư đường cao tốc cần nguồn lực ban đầu rất lớn. Nếu dùng ngân sách Nhà nước để thực hiện mục tiêu đặt ra và kỳ vọng thành công sẽ không thực hiện được. Vì vậy, Bộ GTVT xác định cơ chế, chính sách để huy động các nguồn lực trong và ngoài nước.

Mục tiêu đến năm 2025, cơ bản xây dựng xong các tuyến đường vành đai các thành phố lớn như Hà Nội và TP HCM. Bên cạnh đó, hoàn chỉnh hệ thống đường cao tốc phía Đông.

Để đạt được mục tiêu này, đối với đường vành đai quy hoạch phân định rõ đường vành đai nào địa phương phải đầu tư, đường vành đai nào Trung ương sẽ đầu tư. Đồng thời, sẽ có cơ chế giữa Trung ương và địa phương để đầu tư các tuyến đường vành đai, nhất là trong giải phóng mặt bằng.

Đơn cử, TP HCM nếu không xây dựng được đường Vành đai 3, 4 thì thành phố này sẽ luôn ùn tắc. Điều này sẽ không lan tỏa được sự phát triển kinh tế - xã hội của TP HCM xuống khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và các tỉnh lân cận khi không có các trục cao tốc hướng tâm để kết nối vào đường Vành đai 3, 4 của thành phố.

Với Hà Nội, dù đã có đường Vành đai 3, nhưng đường Vành đai 4 chưa xây dựng xong và đường Vành đai 5 chưa được triển khai. Vì vây, cần tập trung kết hợp giữa ngân sách Trung ương và địa phương, chia sẻ từng phần việc để đầu tư thành công các tuyến vành đai này.

Quy hoạch cũng sẽ tập trung hoàn thiện thể chế, chính sách để huy động, sử dụng hiệu quả các nguồn lực phát triển giao thông.

Trong đó, cơ chế khuyến khích huy động nguồn vốn ngoài ngân sách, nhất là hình thức PPP. Chúng ta đã có luật đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) và mới đây đã ban hành Nghị định 35 hướng dẫn thực hiện. Tuy nhiên, đây mới chỉ là một hình thức lựa chọn nhà đầu tư, khi triển khai vào thực tiễn còn nhiều vướng mắc cần giải quyết.

Kinh nghiệm thời gian quan cho thấy, nếu dự án nào giải phóng mặt bằng sạch ngay từ ban đầu, tiến độ xây dựng sẽ rất nhanh.

Quy hoạch lần này đưa ra cơ chế bố trí trước nguồn vốn để giải phóng mặt bằng. Khi có mặt bằng sạch mới triển khai xây lắp, tránh trường hợp kéo dài thời gian dự án.

Huy động vốn thế nào để đảm bảo Quy hoạch triển khai thành công là vấn đề được đặc biệt quan tâm, Thứ trưởng có thể nói rõ hơn về điều này?

Ngoài vốn ngân sách, chúng ta có thể huy động các nguồn lực khác. Tuy chúng ta đã có Luật PPP nhưng trong quá trình đàm phán đã nảy sinh một số vấn đề khiến nhà đầu tư chưa mặn mà, nhất là đối với giao thông đường bộ. Quy hoạch lần này sẽ khắc phục bằng việc đưa ra quan điểm rõ ràng về việc Nhà nước cùng chia sẻ rủi ro với nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, trách nhiệm của ngân hàng, bảo hiểm, Nhà nước trong đảm bảo điều kiện hợp đồng với nhà đầu tư cũng được tính đến để đảm bảo tính khả thi.

Điều này sẽ loại bỏ được tình trạng lâu nay cơ quan Nhà nước ký hợp đồng với nhà đầu tư nhưng ngân hàng, bảo hiểm đứng ngoài cuộc. Lần này sẽ có sự ràng buộc trách nhiệm, nghĩa vụ, quyền lợi và bình đẳng giữa 4 bên là Nhà nước, nhà đầu tư, ngân hàng, bảo hiểm.

Xin cảm ơn Thứ trưởng!

Những đột phá mới quy hoạch đường bộ: 10 năm hoàn thành 5.000km cao tốc