Phân cấp, phân quyền rành mạch, không để việc nhỏ cũng đẩy lên Thủ tướng

Không phân rõ quyền hạn sẽ cản trở sản xuất, kinh tế

Sáng 14/2, tiếp tục chương trình kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi).

Phát biểu góp ý tại nghị trường, đại biểu Nguyễn Quang Huân (đoàn Bình Dương) cho rằng khi địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm nhưng lại không quy định những việc nào là của địa phương làm thì sẽ rắc rối trong điều hành.

Ông lấy ví dụ trong thực thi Luật quy hoạch, vừa qua một số địa phương lập quy hoạch tỉnh, lại bỏ sót nhiều đơn vị như một số nhà máy nước đang hoạt động trên địa bàn. Khi không nằm trong quy hoạch đã trình Thủ tướng, các nhà máy nước muốn mở rộng cũng không được, muốn điều chỉnh phải trình Thủ tướng.

Do đó, theo ông việc không phân định rõ quyền hạn giữa Thủ tướng, địa phương khiến thực tế điều hành khó khăn khăn, cản trở sản xuất, kinh tế rất nhiều.

Theo đại biểu, những hoạt động kinh tế của địa phương do HĐND tỉnh quyết định thì nên thuộc địa phương. Khi đó, Chủ tịch UBND tỉnh, huyện có quyền quyết định, "còn cứ động vào quy hoạch lại trình cấp trên thì rất vướng".

Hay trong việc phân cấp, đại biểu đề nghị nêu rõ Thủ tướng chỉ quyết định những vấn đề liên bộ, ngành hoặc dự án lớn.

"Nếu không quy định thì nhiều vấn đề vận hành như vận hành một hồ thủy điện cũng phải xin ý kiến Thủ tướng.

Trong những lúc nông nghiệp đang cần hồ thủy điện xả nước để cứu nông nghiệp cũng phải xin ý kiến Thủ tướng. Trong khi các bộ chuyên ngành phải nắm vững, nắm rõ", theo đại biểu Huân.

Đánh giá năng lực quản trị trước khi phân quyền

Cùng quan tâm về vấn đề phân cấp, phân quyền trong dự thảo luật, đại biểu Trần Văn Khải - Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng đây là xu hướng tất yếu nhưng cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, bổ sung quy định giám sát, đánh giá năng lực địa phương và trách nhiệm giải trình là yếu tố quan trọng để tránh chồng chéo và cát cứ quyền lực.

"Nếu không điều chỉnh hợp lý, sẽ gây trì trệ, thiếu đồng bộ và giảm hiệu quả quản lý nhà nước", đại biểu Khải nói.

Đại biểu dành nhiều thời gian phân tích làm rõ thêm về khả năng chồng chéo và cát cứ quyền lực khi áp dụng phân quyền (Điều 7), phân cấp (Điều 8), ủy quyền (Điều 9) vào thực tế.

Về phân quyền, đại biểu Khải chỉ ra nếu phân quyền không rõ ràng có thể dẫn đến sự chồng chéo giữa Trung ương và địa phương. Một số nhiệm vụ trọng yếu (quy hoạch, đầu tư công, quản lý đất đai, môi trường) có thể vừa thuộc trách nhiệm của Chính phủ, vừa thuộc thẩm quyền của địa phương.

Nếu Trung ương vẫn giữ quyền ra quyết định nhưng giao địa phương thực thi mà không rõ trách nhiệm, có thể dẫn đến thiếu đồng bộ và trì trệ trong triển khai.

Do đó, theo ông nên bổ sung nguyên tắc "phân quyền có điều kiện" tức là chỉ phân quyền khi địa phương đủ năng lực tài chính, nhân lực, quản trị và xây dựng chỉ số đánh giá năng lực quản trị của từng địa phương trước khi phân quyền.

Về phân cấp, đại biểu cho rằng nếu thiếu cơ chế giám sát chặt chẽ có thể dẫn đến sự lạm quyền.

Nhiều nhiệm vụ có thể vừa do bộ quản lý, vừa do địa phương thực hiện (ví dụ: quản lý đô thị, đầu tư công, hạ tầng giao thông). Nếu không có cơ chế đánh giá hiệu quả phân cấp, có thể dẫn đến việc giao quyền nhưng không đủ điều kiện thực hiện, gây lãng phí và trì trệ.

Hơn nữa, nếu phân cấp quá mạnh, có thể khiến địa phương đưa ra các quyết định không đồng bộ với Trung ương.

Do đó, đại biểu đề xuất bổ sung cơ chế "thẩm định hiệu quả phân cấp" như quy định rõ nhiệm vụ nào bắt buộc phải có báo cáo đánh giá hằng năm. Các quyết định phân cấp phải được Quốc hội giám sát định kỳ.

Song song, áp dụng nguyên tắc "phân cấp linh hoạt", đối với các địa phương chưa đủ năng lực, cần có chế tài kiểm soát chặt chẽ thay vì giao toàn bộ quyền hạn.

Về ủy quyền, theo đại biểu Khải, nếu ủy quyền thiếu kiểm soát có thể khiến trách nhiệm bị đùn đẩy giữa các cấp chính quyền.

Khi một nhiệm vụ được ủy quyền nhưng không có cơ chế ràng buộc trách nhiệm, có thể xảy ra tình trạng cấp dưới không thực hiện hoặc thực hiện không hiệu quả. Một số nhiệm vụ quan trọng (phê duyệt dự án đầu tư công, cấp phép xây dựng…) nếu ủy quyền mà không kiểm soát có thể dẫn đến tham nhũng, tiêu cực.

Do đó, ông đề xuất nên giới hạn phạm vi ủy quyền, chỉ ủy quyền các nhiệm vụ hành chính thông thường, không ủy quyền các nhiệm vụ quyết định chính sách vĩ mô.

Đồng thời, cần bổ sung trách nhiệm giải trình. Cơ quan được ủy quyền phải báo cáo định kỳ với cơ quan ủy quyền và quy định trách nhiệm cá nhân nếu nhiệm vụ được ủy quyền bị thực hiện sai.

Cần rõ ràng cơ chế để bảo vệ người dám nghĩ, dám làm

Tham gia ý kiến, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) cho rằng, trong phân cấp, phân quyền phải có cơ chế cụ thể, nếu không đưa vào luật cũng phải đưa vào quy định để người được phân quyền, ủy quyền và giao thẩm quyền dám làm, dám chịu trách nhiệm về công việc đó.

"Tất nhiên hô xung phong thì phải vào trận. Vào trận phải có hy sinh, nhưng nếu có hy sinh phải xử lý người đứng đầu, cầm cờ thì chưa thực sự khách quan lắm.

Trừ khi người đứng đầu đó lợi ích nhóm, tham nhũng thì phải xử lý, còn những vấn đề khách quan do công tác, nôn nóng trong công việc phải xung trận, để đạt mục đích, yêu cầu thì cần rõ ràng về cơ chế", đại biểu Phạm Văn Hòa nêu ý kiến.

Theo ông, luật đã quy định khung như vậy thì nghị định phải rành mạch, cụ thể, dễ cho người thực hiện.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề nghị người phân quyền phải có trách nhiệm kiểm tra, giám sát, thanh tra người được phân quyền, ủy quyền; khi phân quyền, ủy quyền mà người thực hiện làm chưa đúng thì người phân quyền, ủy quyền cũng phải chịu trách nhiệm liên đới.

Tạo hành lang pháp lý quan trọng

Tiếp thu và giải trình làm rõ về phân quyền, phân cấp và ủy quyền trong dự thảo luật, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết đây là vấn mang tính cốt lõi, căn cơ, có tư duy đột phá nhất khi sửa luật lần này.

Dự luật hoàn thiện được nguyên tắc phân quyền, phân cấp và ủy quyền theo hiến định và chủ trương của Đảng.

Từ đó, tạo sự chủ động, sáng tạo để thúc đẩy tinh thần tự chủ, tự chịu trách nhiệm của hệ thống hành chính Nhà nước, đặc biệt là chính quyền địa phương. Đồng thời, tạo hành lang pháp lý quan trọng để tháo gỡ những rào cản để phân quyền, phân cấp và phân định nhiệm vụ cụ thể đang hiện hữu trong các luật chuyên ngành.

"Vừa qua, theo tinh thần chỉ đạo của Trung ương, của Quốc hội, chúng tôi đã tiến hành rà soát để thực hiện phân cấp, phân quyền, thì thực sự phát hiện những điểm rất vướng.

Tại sao không làm được việc phân cấp, phân quyền? Vì luật chuyên ngành quy định rõ thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn của bộ trưởng.

Rà soát 257 luật thì có tới 177 luật quy định cụ thể nội dung này. Đồng thời, quy định rất rõ nhiệm của của Thủ tướng Chính phủ, của HĐND các cấp… Đây là sự chồng chéo, khó để thực hiện phân cấp, phân quyền…", Bộ trưởng giải trình cụ thể.

Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà khẳng định, các luật chuyên ngành phải theo nguyên tắc Luật Tổ chức Chính phủ là đạo luật gốc của nền hành chính Nhà nước để thực hiện phân quyền, phân cấp, ủy quyền và làm rõ được đối tượng, chủ thể, phạm vi, nội dung theo từng các cấp độ khác nhau.

Đồng thời, dự luật cũng quy định điều khoản rất quan trọng: Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ phải căn cứ vào nguyên tắc này để khi xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật phải thực hiện theo quy định về phân quyền, phân cấp và ủy quyền.