Sử dụng cát biển thay thế cát sông có thể giúp ngừa sạt lở cho vùng ĐBSCL?

Sạt lở ngày càng nghiêm trọng

Cách đây vài ngày, UBND huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre đã phải huy động nhân lực, vật lực khẩn trương khắc phục đoạn sạt lở lớn tại cồn Phú Đa, thuộc Tổ 15, ấp Phú Bình, xã Vĩnh Bình.

Cụ thể, vào trưa 9/11, một đoạn đường đê bê tông dài 70m của cồn Phú Đa ven sông Cổ Chiên bị sụp lún, đất lở hoàn toàn. Sạt lở ăn sâu vào bên trong 10m.

Vụ sạt lở làm nước từ sông Cổ Chiên tràn qua đê, gây ngập 2 căn nhà và khoảng 2ha vườn cây ăn trái của 2 hộ dân lân cận.

Đó chỉ là một trong số nhiều vụ sạt lở vẫn đang diễn ra thường ngày tại khu vực ĐBSCL.

Tại tỉnh Cà Mau, đoạn từ cống Kênh Mới hướng về Đá Bạc (xã Khánh Bình Tây, huyện Trần Văn Thời) bị sạt lở nghiêm trọng với chiều dài khoảng 1,5km.

Hiện nay, đoạn đê này đai rừng còn rất mỏng, có điểm đã sạt lở đến chân đê, gây nguy hiểm đến thân đê.

Nếu không có giải pháp bảo vệ sớm có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khu di tích Đá Bạc, khu dân cư tập trung vàm Đá Bạc, vùng ngọt hóa diện tích 500ha…

Còn tại Tiền Giang, thời gian qua, sạt lở bờ sông Ba Rài trên địa bàn các xã Cẩm Sơn và Hội Xuân (huyện Cai Lậy) làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều đoạn của huyện lộ 54B và 54C. Trong đó nhiều điểm sạt lở lấn sâu đến tận nhà dân, giao thông bị chia cắt.

Tỉnh An Giang và Đồng Tháp cũng là 2 địa phương đầu nguồn sông Tiền và sông Hậu có tổng số điểm sạt lở nghiêm trọng nhiều nhất khu vực ĐBSCL.

Qua khảo sát của các cơ quan chức năng, chỉ tính riêng tại huyện Thanh Bình (Đồng Tháp), từ năm 1985-2020, diện tích đất bị sạt lở hơn 180ha, trung bình mất khoảng 4,8ha/năm.

Theo Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, ĐBSCL có khoảng 621 điểm sạt lở với tổng chiều dài 610km. Trong đó, 127 điểm đặc biệt nguy hiểm với chiều dài hơn 127km, 137 điểm nguy hiểm với chiều dài 193km.

Khai thác cát là một trong 6 nguyên nhân chính được các nhà khoa học chỉ ra, dẫn đến tình trạng sạt lở hiện nay. Bên cạnh đó, việc khai thác nước ngầm quá mức cũng diễn ra khá phổ biến ở vùng ĐBSCL, ảnh hưởng đến tốc độ sạt lở.

Theo Bộ TN&MT, vùng ĐBSCL hiện có 7.733 giếng khoan với công suất mỗi giếng khoảng 10m³/ngày, là một trong những nguyên nhân gây sụt lún, tác động không nhỏ tới sạt lở bờ sông, bờ biển.

Ứng phó cách nào?

Theo các chuyên gia, sạt lở có những nguyên nhân khách quan do địa chất khu vực sạt lở chủ yếu là thành phần sa bồi mềm yếu, kết cấu rời rạc, dễ bị xói trôi.

Việc xây dựng nhiều nhà ở, nhà máy, đường giao thông sát mép hoặc lấn chiếm bờ sông làm tăng cao tải trọng lên bờ sông, thậm chí làm cản trở thay đổi chế độ dòng chảy.

Tuy nhiên, vẫn có nguyên nhân là do tình trạng khai thác cát sông quá mức trong thời gian qua.

Hiện tại, nguồn cát vùng ĐBSCL đang khan hiếm và nếu tiếp tục khai thác quá mức sẽ dẫn tới nhiều hệ lụy về môi trường, làm gia tăng sạt lở.

Do vậy, sử dụng cát biển thay thế cát sông làm VLXD được xem là giải pháp hiệu quả. Vừa có nguồn vật liệu thay thế, vừa hạn chế khai thác cát sông, giảm nguy cơ sạt lở.

Theo Cục Địa chất Việt Nam (Bộ TN&MT), cát biển có ưu điểm là có thể khai thác bằng tàu công suất lớn, cơ khí hóa cao nên giá thành thấp hơn, an toàn lao động cao hơn, giảm thiểu việc xây dựng cơ sở hạ tầng, việc xử lý, bồi hoàn môi trường sau khai thác.

Tuy nhiên, với nhu cầu làm cốt liệu xây dựng (vữa và bê tông) thì việc sử dụng cát biển phải được nghiên cứu ở từng mỏ để đề ra giải pháp xử lý đáp ứng theo yêu cầu của cốt liệu được nêu trong các tiêu chuẩn quốc gia.

Mới đây, tại phiên họp chất vấn và trả lời chất vấn (Kỳ họp thứ 4, Quốc hội), các đại biểu đã đặt vấn đề về vật liệu mới thay thế cho cát sông. Nếu dùng cát biển làm vật liệu thay thế cát sông có thể sẽ hạn chế được sạt lở ở ĐBSCL.

Trả lời các câu hỏi này, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng cho biết, đang nghiên cứu cát biển làm vật liệu thay thế cát sông, các nghiên cứu bước đầu cho thấy kết quả rất khả thi.

Thời gian vừa qua, khi kiểm tra tiến độ triển khai dự án đường cao tốc tại ĐBSCL, Thủ tướng đã giao Bộ GTVT phối hợp với Bộ TN&MT nghiên cứu vật liệu thay thế cho cát sông khi triển khai dự án giao thông trọng điểm.

Hiện nay, nhu cầu dùng cát sông làm vật liệu cho xây dựng công trình giao thông là rất lớn. Và các doanh nghiệp xây dựng đang thiếu cát nền phục vụ xây dựng.

Qua nghiên cứu, hiện nay, tổng nhu cầu dùng cát để làm vật liệu cho công trình giao thông ở ĐBSCL chiếm tới 39 triệu m3, trong khi khu vực ĐBSCL chỉ có khoảng 26 triệu m3. Như vậy số lượng vật liệu để làm cát nền còn thiếu rất lớn.

Theo Bộ trưởng GTVT, việc nghiên cứu cát biển thay thế cát sông là nhu cầu cấp thiết. Và hiện đang được triển khai quyết liệt, lấy mẫu, làm xét nghiệm.

Bước đầu thấy rằng, nếu dùng cát biển thay cho cát sông thì riêng khu vực ĐBSCL lượng cát biển có thể lên 150 tỷ triệu m3. Nếu thành công, lượng cát này dùng được cho cả nước.

Hàng nghìn người dân ven sông, biển ở Quảng Ngãi phập phồng lo sạt lở