Trực tiếp Tọa đàm Giải pháp giúp nhà thầu giao thông vượt "bão giá"

Tọa đàm kết thúc.

Muốn điều chỉnh hợp đồng phải dựa vào hồ sơ mời thầu và thỏa thuận hợp đồng

- Vừa rồi, Hiệp hội và nhà thầu đề xuất Bộ Xây dựng xây dựng chỉ số giá riêng cho công trình cao tốc và cơ chế đặc thù để điều chỉnh giá để tăng lực cho nhà thầu. Xin hỏi quan điểm của ông về đề xuất này?

- Ông Hoàng Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Kinh tế xây dựng, Bộ Xây dựng: Hiện nay pháp luật xây dựng có 2 nhóm chỉ số giá xây dựng. Một là nhóm chỉ số giá do địa phương công bố, bao gồm nhóm theo từng loạt công trình dân dụng, giao thông, nông nghiệp.... hay theo nhóm chi phí hoặc nhóm vật liệu. Các địa phương công bố để sử dụng chung. Thường nhóm chỉ số giá này để xác lập chi phí, tổng mức đầu tư, dự toán gói thầu là chủ yếu.
Còn nhóm chỉ số giá thứ 2 được quy định rất kỹ trong pháp luật về chi phí và hợp đồng là Chỉ số giá xây dựng công trình được xây dựng phù hợp cho công trình, gói thầu, cho hợp đồng để điều chỉnh hợp đồng.

Việc sử dụng chỉ số giá nào phải phụ thuộc vào hồ sơ mời thầu và thoả thuận hợp đồng. Nếu hợp đồng quy định sử dụng chỉ số giá địa phương công bố thì trong quá trình thực hiện hợp đồng phải sử dụng chỉ số giá do địa phương công bố để điều chỉnh hợp đồng. Ví dụ công trình giao thông phải sử dụng nhóm chỉ số giá địa phương công bố về công trình giao thông.

Nếu trong hợp đồng thoả thuận sử dụng chỉ số giá công trình để điều chỉnh hợp đồng. Khi đó, chủ đầu tư tổ chức xây dựng chỉ số giá riêng phù hợp với nội dung, tính chất của hợp đồng đó.

Phương pháp đã được quy định kỹ ở Thông tư Bộ Xây dựng ban hành về trình tự thủ tục. Chủ đầu tư tổ chức xác định như thế nào, trước khi đưa vào để điều chỉnh hợp đồng, đối với công trình trên địa bàn một tỉnh thì thế nào, công trình liên tỉnh ra sao cơ bản đã đầy đủ.

Lựa chọn chỉ số nào để điều chỉnh hợp đồng thì phải dựa vào hồ sơ mời thầu và thoả thuận trong hợp đồng là chủ yếu.

- Vừa rồi nhiều nhà thầu và chủ đầu tư quan tâm kích hoạt điều khoản bất khả kháng. Nhưng có nhiều cách hỏi khác nhau về việc thế nào là bất khả kháng. Quan điểm của ông về việc này như thế nào?

Ông Hoàng Anh Tuấn: Bất khả kháng là cụm từ được bàn từ cuối 2021 đến tận bây giờ.

Tiêu chí xác định thế nào là bất khả kháng đã được xác định khá rõ ở điều 143 Luật Xây dựng và Điều 156 Luật Dân sự, cụ thể là 3 tiêu chí khách quan, không lường trước và không giải quyết được.

Tuy nhiên, để áp dụng vào đầu tư xây dựng, pháp luật về xây dựng và đấu thầu đã quy định các trường hợp rủi ro có tác động trực tiếp đến hợp đồng xây dựng mới được gọi là bất khả kháng.

Nếu tụt giá thì có gọi là bất khả kháng để nhà thầu có điều chỉnh giá giảm hay không?

Nội dung này có nhiều ý kiến, Bộ Xây dựng đã có văn bản báo cáo Thủ tướng để Thủ tướng đề nghị Quốc hội có Nghị quyết nghiên cứu để chúng ta quy định mức biến động giá do với thời điểm ký hợp đồng là bao nhiêu để được xác định là bất khả kháng.

Dưới mức đó là rủi ro về hợp đồng. Đây là giải pháp dài hạn.

Để kích hoạt điều khoản kích hoạt điều khoản bất khả kháng, nhanh nhất, khả thi khi Quốc hội giao Chính phủ nghiên cứu, theo trình tự thủ tục ban hành văn bản pháp luật, phải đến 2024 có thể có quy định được. Chúng tôi đã báo cáo Chính phủ ở văn bản gần nhất 3102.

Trước khi kết thúc tọa đàm, đại diện các nhà thầu, Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam gửi gắm thêm mong muốn, nguyện đến các cơ quan chức năng.

Ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam: Tôi ủng hộ và nhất trí với các giải thích của cơ quan quản lý Nhà nước. Mong những giải thích ấy đến với thực tiễn nhanh hơn, gần hơn, nếu cứ chờ đợi vào những tương lai "sẽ có" thì sẽ là những cuộc hẹn hò bất định.

Thay mặt Hiệp hội, các nhà đầu tư, chúng tôi mong muốn một quy trình từ chính sách đến thực tiễn nhanh nhất, cố gắng thực tiễn phản ánh chính sách, và chính sách lắng nghe thực tiễn để cuối cùng chính sách được đi vào thực tiễn. Tuy nhiên không phải nhanh mà ẩu, cần tìm con đường đi phù hợp nhất.

Ông Lê Đức Thọ, Phó TGĐ Tập đoàn Cienco4: Khó khăn của các doanh nghiệp đã kéo dài rất lâu. Mong rằng cơ quan chức năng, các bộ ngành có những tháo gỡ lâu dài cho các doanh nghiệp, nhanh chóng đưa chính sách vào hiện thực.

Ông Nguyễn Lê Bách, Phó Giám đốc Ban Kế hoạch - kỹ thuật, Tập đoàn Đèo Cả: Đối với dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2, Chính phủ và Quốc hội đã có cơ chế đặc thù, cũng mong những người làm bên dưới có tư duy mở hơn, mở ra các cơ chế đặc thù từ trong cách tính toán, suy nghĩ để tháo gỡ cho nhà thầu.

Nhà thầu ký hợp đồng với chủ đầu tư là các Ban QLDA mà trực tiếp hơn nữa là Bộ GTVT. Chúng tôi mong muốn Bộ GTVT, Ban QLDA có thêm quyền, nghĩa vụ để có những quyết sách gần gũi hơn với nhà thầu, giải quyết nhanh thỏa đáng những vướng mắc từ thực tiễn.

Trước những khó khăn của nhà thầu giao thông liên quan đến biến động bất thường về giá trong 2 năm gần đây, ông có thông điệp gì với các nhà thầu?

Ông Hoàng Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Kinh tế xây dựng, Bộ Xây dựng: Chính phủ và bộ ngành, địa phương đã có giải pháp quyết liệt, bắt đầu từ cuối năm 2020 khi dịch Covid-19 và địa chính trị phức tạp đã đẩy giá vật liệu tăng cao, có thời điểm lên tới 40% như giá thép đến quý 1/2022, khi hình thành mặt bằng giá mới, bình quân là tăng 15-30%

Chính phủ đã thực hiện nhiều biện pháp vĩ mô, biện pháp tài khóa như giảm giá xăng dầu, giải pháp về tiền tệ như hạ lãi suất, thị trường mở…

Về ngành xây dựng, các bộ quản lý chuyên ngành, chính quyền địa phương, chủ đầu tư, nhà thầu… từng chủ thể đã và đang thực hiện nhiều giải pháp.

Thứ nhất, để chia sẻ khó khăn với các nhà đầu tư đang thực hiện các dự án công trình trọng điểm, các địa phương phải tiếp tục rà soát, công bố giá nguyên vật liệu kịp thời theo diễn biến thị trường. Khảo sát kỹ thị trường để mức giá công bố phù hợp với biến động, đặc biệt cần phải để ý kỹ các vật tư, vật liệu phổ biến có tại địa phương để kịp thời rà soát, bổ sung danh mục.

Bộ Xây dựng đã báo cáo Chính phủ qua văn bản 3102 để có các nghị quyết quyết liệt hơn đề nghị các địa phương thực hiện đúng quy định. Bộ Xây dựng cũng có nhiều cuộc kiểm tra trực tiếp. Hiện tại có 44 địa phương công bố theo tháng; 19 địa phương theo quý. Tới đây, để phục vụ công tác quản lý, các địa phương còn lại có thể cũng điều chỉnh công bố theo tháng hoặc theo diễn biến thị trường.

Các bộ, ngành cần tăng cường kiểm tra giám sát để xem việc điều chỉnh giá có phù hợp không, sớm có tổng kết đánh giá để gửi Bộ Xây dựng kịp thời nghiên cứu giải pháp điều chỉnh.

Trong thời gian qua, trước các vấn đề liên quan đến giá, Bộ Xây dựng đã rà soát tìm kiếm vật liệu thay thế, xây dựng quy chuẩn, tiêu chuẩn đơn giá, làm giàu nguồn cung để bình ổn giá thị trường.

Về định mức, đây là công cụ để lập và quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Chúng tôi hướng dẫn các bộ chuyên ngành rà soát bổ sung để làm giàu định mức lên, đảm bảo luôn có đủ để lập quản lý chi phí, tăng thêm công cụ quản lý chi phí đầu tư xây dựng.

Với các giải pháp trực tiếp, có lẽ các nhà thầu rất mong chờ giải pháp về hợp đồng xây dựng.

Qua khảo sát các dự án lớn đặc biệt là đường cao tốc, có thể thấy hầu hết các hợp đồng được xác lập theo hợp đồng điều chỉnh giá (được điều chỉnh giá khi giá biến động). Một số hợp đồng được xác định giá trước năm 2020 (trước khi xảy ra đại dịch Covid-19), hoặc hợp đồng nhỏ, theo giá trọn gói sẽ không được điều chỉnh giá.

Để tháo gỡ khó khăn này, Bộ Xây dựng trực tiếp là Cục Kinh tế xây dựng đã rà soát hướng dẫn chủ đầu tư, các ban QLDA để thực hiện hợp đồng xây dựng, tháo gỡ khó khăn.

Chẳng hạn như với những chi phí để chống dịch Covid-19, khi Nhà nước ra Chỉ thị 15-16, nhà thầu được tính toán bổ sung chi phí này nhưng nhiều ban QLDA, nhà thầu chưa nắm rõ. Do đó, chúng tôi đã hướng dẫn để tạo điều kiện tốt nhất và công bằng cho chủ đầu tư và nhà thầu để cùng nhau hoàn thành công trình hạ tầng lớn.

Trong thời gian qua, Bộ Xây dựng đã báo cáo Chính phủ để đưa vào kiến nghị lên Quốc hội để xem xét trường hợp bất khả kháng, hoàn cảnh thay đổi cơ bản đối với tình hình tăng giá đột biến như hiện nay.

Trước đây, khi sửa đổi Nghị định 50 về hợp đồng xây dựng và 1 số nội dung về Nghị định 37 về hợp đồng xây dựng, đã đưa mức biến động giá cao hơn 15% so với tại thời điểm xác lập hợp đồng sẽ được coi là bất khả kháng.
Nhưng thời điểm đó chưa xảy ra bão giá, có nhiều ý kiến cho rằng việc tăng/giảm là rủi ro. Khi tăng giá thì rủi ro về bên nhận và nếu giảm giá là rủi ro người giao thầu nên vấn đề này đã được bỏ ra.

Nhưng mới đây, vấn đề này được xới trở lại và chúng tôi đã đưa vào chương trình nghiên cứu để có quy định phù hợp, tránh khó khăn trong thời gian tới.

Một giải pháp nữa, Bộ Xây dựng đang thực hiện cơ sở dữ liệu quốc gia về giá, đảm bảo dữ liệu về giá được công bố trên hệ thống chung cho cả 63 tỉnh thành, khi dữ liệu này được đưa vào chúng ta sẽ đạt được sự minh bạch, liên tục cập nhật giá, các chủ đầu tư, nhà thầu đều được đăng nhập, tránh trường hợp công bố chậm.

Dự kiến trong quý 4 năm nay sẽ công bố cơ sở dữ liệu này.

Về nhóm giải pháp với nhà thầu, qua kiểm tra đánh giá, nhà thầu luôn mong muốn hoàn thành chất lượng, đạt mục tiêu chiến lược và có lãi nhưng các nhà thầu cần coi trọng năng lực xác lập hợp đồng, tính toán kỹ điều kiện khả năng dự phòng diễn biến trong tương lai, dự phòng rủi ro.

Trước mắt căn cứ vào các thỏa thuận đã ký các nhà thầu phải thực hiện để đảm bảo hợp đồng, hạn chế rủi ro.

Còn các ban QLDA, đây là đối tượng phải đặc biệt nghiên cứu kỹ công tác dự báo, văn bản pháp luật để lựa chọn hình thức hợp đồng trong hồ sơ mời thầu, hồ sơ dự thầu và đàm phán hợp đồng để đảm bảo minh bạch công bằng, không gây thiệt hại với nhà thầu và hoàn thành tốt dự án.

- Ông Tiến có nhắc đến cụm từ “bất khả kháng”, kích hoạt điều khoản bất khả kháng, Cục Kinh tế xây dựng đánh giá việc thực hiện điều khoản bất khả kháng theo đề xuất của các nhà thầu có khả thi?

Ông Đặng Hoài Nam, Trưởng phòng Định mức và Đơn giá, Cục Kinh tế Xây dựng - Bộ Xây dựng: Trong hệ thống pháp luật của Nhà nước quản lý hệ thống định mức có quy định phân cấp giao quyền cho các chủ đầu tư dự án trong quá trình thực hiện các dự án đầu tư công khi xuất hiện công nghệ mới, vật liệu mới có thể chủ động xác định các định mức này. Bằng cách có thể thuê các đơn vị tư vấn có kinh nghiệm, năng lực cùng thực hiện xây dựng định mức và kịp thời gửi về các cơ quan chuyên môn, các bộ quản lý chuyên ngành và Bộ Xây dựng để cập nhật vào hệ thống cơ sở định mức đơn giá, phục vụ cho công tác rà soát định mức trong các giai đoạn tiếp theo của các cơ quan quản lý Nhà nước.

Tôi rất mong muốn các chủ đầu tư của các dự án, nhất là các dự án cao tốc, các dự án trọng điểm quốc gia trong thời gian tới chú trọng thêm vào công tác này để làm sao cập nhật kịp thời các định mức còn thiếu như các đại diện hiệp hội, các nhà đầu tư, các nhà thầu vừa phản ánh.

Thứ hai, về nội dung xây dựng chỉ số giá đường cao tốc: Ngoài chỉ số giá theo quy định, chỉ số giá mà các địa phương ban hành để phục vụ quản lý chi phí đầu tư xây dựng, tại các dự án, hợp đồng, chủ đầu tư cũng như nhà thầu khi ký hợp đồng đều có thể xác định chỉ số giá riêng cho các hợp đồng, phù hợp với đặc thù cũng như tiêu chí yêu cầu kỹ thuật, tỉ trọng của các loại vật liệu, nhân công thi công chính gói thầu tham gia.

Như đại diện Cienco 4 vừa nói, trong công thức điều chỉnh giá dự án phần nền mà có cả nhựa đường là do sử dụng chỉ số giá chung của địa phương ban hành để sử dụng cho cả công trình, nên khi áp dụng vào từng gói thầu cụ thể sẽ có sự sai lệch, chưa phù hợp. Do đó cần có sự xem xét, điều chỉnh chỉ số giá đó trước khi sử dụng làm công cụ điều tiết quản lý điều chỉnh giá hợp đồng.

Vì vậy, đề xuất của Hiệp hội về xây dựng điều chỉnh giá cho các dự án đường cao tốc hoàn toàn có thể thực hiện được bằng các phương pháp hướng dẫn xây dựng chỉ số giá mà Bộ Xây dựng đã ban hành, công bố cũng như các yếu tố đặc thù từ thiết kế, phân các gói thầu thi công của từng công trình. Từ đó, xác định được các tỉ trọng chính xác, đảm bảo, phù hợp với gói thầu để xác định được chỉ số giá cho các gói thầu nhằm thực hiện điều chỉnh giá hợp đồng cho phù hợp.

- Mới đây Hiệp hội đã có văn bản báo cáo Chính phủ và các bộ ngành chức năng, trong đó đề xuất rất nhiều giải pháp. Với vấn đề bù giá vật liệu xây dựng trong giai đoạn vừa qua, ông thiên về giải pháp nào và mong muốn tới đây, các bộ, ngành chức năng sẽ hỗ trợ các giải pháp ra sao?

Ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam: Định nghĩa bất khả kháng đã quá rõ, đó là những cái không mong muốn của con người: như chiến tranh, lụt lội, động đất… Như thế, không cần bàn về định nghĩa nữa, không nên bàn về những thứ khách quan mà cần nhìn vào chủ quan.

Việc cần làm hiện nay là nâng tính chuyện nghiệp của các nhà thầu, nhà đầu tư. Tôi rất đồng ý với ý kiến khi chúng ta thực hiện đàm phán như dự án Bắc - Nam phía Đông, 3 nhà đầu tư PPP vào, họ đàm phán rất nhanh, trở thành gánh nặng sau này. Nếu như Bộ GTVT không can thiệp thì chắc chắn hợp đồng PPP đó cũng đổ bể.

Có những nhà đầu tư đàm phán rất đàng hoàng, tức là đàm phán ký hợp đồng để làm chứ không phải đàm phán để có được hợp đồng.

Vừa rồi, Hiệp hội đã có văn bản gửi Thủ tướng đề xuất nhiều giải pháp, trong đó thứ tự ưu tiên và đó cũng là vướng mắc hiện nay chưa giải quyết ngay được, là công bố giá và chỉ số điều chỉnh giá.

Hiện nay chúng ta vẫn giao cho các địa phương, nên tôi đề nghị Bộ Xây dựng và Bộ GTVT có sự hỗ trợ để họ thực hiện công bố sớm nhất.

Hiệp hội Các nhà đầu tư cũng đặt vấn đề là nên có một chỉ số giá riêng cho hệ thống cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 1, 2.

Thực sự tại địa phương họ có thể đều làm giá của các công trình cấp 1 hoặc quốc lộ, huyện lộ, tỉnh lộ. Đôi khi ngay quốc lộ họ cũng chưa chắc đã làm, do tính chất của loại công trình quyết định đơn giá. Bộ Xây dựng cần sớm hỗ trợ các địa phương, đặc biệt các địa phương có các tuyến cao tốc đi qua.

Cần lường trước các tình huống để có thể xây dựng bộ đơn giá, chỉ số giá cho loại công trình cấp đặc biệt, đó là cao tốc. Bài học của 2007 - 2008 sẽ là kịch bản để có thể công bố cơ chế đặc thù để điều chỉnh giá cho một số tình huống. Như tình huống sắp tới như thế thì ứng xử ra sao, cần cơ chế đặc thù để bù giá, hỗ trợ kịp thời, là “thuốc tăng lực” cho nhà thầu trong lúc khó khăn.

Vấn đề mỏ vật liệu cũng vô cùng quan trọng. Các công trình cao tốc phía bắc miền Trung hiện nay đang thi công rất thuận lợi, nhưng sắp tới sẽ làm cao tốc cả miền Nam, đặc biệt là ĐBSCL thì vấn đề các mỏ vật liệu là thách thức lớn. Bởi khu vực đó gần như không có mỏ, cát đen cũng không còn.

Trước đây, chúng ta hy vọng ĐBSCL có nhiều mỏ cát nhưng gần đây không còn nhiều. Mong muốn Bộ GTVT và các bộ liên quan là nghiên cứu quy hoạch hệ thống mỏ phục vụ hệ thống công trình đường giao thông nói chung, đặc biệt là hệ thống đường cao tốc.

Thêm vào đó quy trình mở mỏ khá lâu và vất vả nên cần nghiên cứu lại để giảm bớt quy trình, rút ngắn. Có đại biểu Quốc hội từng nói một câu chúng tôi rất tâm đắc: “Cần làm cao tốc trong thủ tục hành chính trong khi cuộc sống ngoài công trường có nhiều thách thức, không thể chờ đợi”.

Mỏ vật liệu chính là tài sản Nhà nước. Đừng để chủ mỏ vật liệu thách thức nhà thầu, nhà đầu tư.

Cần nghiên cứu bài toán liên quan chủ mỏ. Nên giao những mỏ vật liệu, vật tư ấy cho nhà đầu tư để họ chịu trách nhiệm trước xã hội, được quyết toán trên giá cả, sự tính toán…

Cụ thể về vật liệu, chúng tôi muốn ưu tiên 3 vấn đề:

Một là, tác động mạnh mẽ đến các địa phương để sớm có tiến độ, đừng có độ trễ lớn với việc công bố giá và chỉ số giá. Bộ Xây dựng và Bộ GTVT sớm thống nhất xây dựng bộ số giá riêng cho hệ thống đường cao tốc, có thể toàn tuyến hoặc vùng miền.

Hai là, cần “sẵn trong túi” những cơ chế đặc thù để ứng phó với từng tình huống khi “bão giá”, nhất là trong giai đoạn tới. Như cơ chế đặc thù năm 2008 được đánh giá là hiệu quả với nhiều doanh nghiệp.

Ba là, đơn giá định mức cần cải tiến. Chất lượng công trình quan trọng nhất là con người.

- Bộ Xây dựng đã có văn bản khuyến cáo các nhà thầu, chủ đầu tư chủ động rà soát, nắm bắt được tình hình “bão giá” để chủ động đấu thầu. Theo ông, khuyến cáo này là thế nào, có phải các chủ đầu tư, nhà thầu chưa hiểu rõ và nắm bắt được các quy định về xử lý “bão giá” hay nghiệp vụ và trình độ nhà thầu chưa theo kịp thực tế?

Ông Nguyễn Lê Bách, Phó Giám đốc Ban Kế hoạch - kỹ thuật Tập đoàn Đèo Cả: Đúng là có những trường hợp bất khả kháng, như chiến tranh xung đột Nga - Ukraine là những tình huống không thể nào lường trước. Và thời điểm chúng tôi tiến hành đàm phán các hợp đồng cao tốc Bắc - Nam nói chung và các hợp đồng đang thực hiện diễn ra đúng cao điểm dịch bệnh Covid-19, do đó việc đánh giá và dự kiến chưa sát.

Tuy nhiên, chúng tôi đã cố gắng đưa được các điều khoản trong trường hợp có những bất thường, bất khả kháng… vào hợp đồng.

Song, như đại diện Bộ Xây dựng cũng đã nói, việc định nghĩa về bất khả kháng còn chưa rõ ràng, dẫn tới xử lý tình huống về bất khả kháng chưa được kích hoạt. nên nhiều trường hợp chưa đạt được như mong muốn.

- Sau khi nghe đề xuất của Hiệp hội, các nhà thầu, các ban QLDA…, về phía Bộ GTVT, Cục QLXD với thẩm quyền, chức năng của mình sẽ có giải pháp kiến nghị gì với Bộ ngành chức năng, địa phương để tháo gỡ khó khăn về giá vật liệu, tránh ảnh hưởng đến tiến độ, chất lượng các dự án?

Ông Lê Quyết Tiến, Phó Cục trưởng Cục QLXD - Bộ GTVT: Bộ Xây dựng đã đưa vào báo cáo Thủ tướng, Hiệp hội cũng đã có ý kiến rằng chúng ta cần có hướng dẫn kiểm tra, giám sát để sao cho địa phương công bố giá sát thực tế, vừa phù hợp thực tiễn và đảm bảo tính đầy đủ để áp dụng cho quản lý chi phí. Quy định pháp luật hiện hành đang giao trách nhiệm này cho địa phương.

Tôi cũng cho rằng cần xây dựng giá và chỉ số giá cho đường cao tốc. Tôi thấy rằng đây là hướng đi quan trọng.

Về nội dung liên quan đến mỏ vật liệu để đảm bảo vật liệu triển khai dự án cao tốc, đặc biệt là 12 dự án trong giai đoạn 2021 - 2025, Bộ GTVT đã tổng kết, đánh giá việc triển khai dự án cao tốc giai đoạn 2017 - 2020, báo cáo đề xuất. Chính phủ đã trình Quốc hội ban hành Nghị quyết triển khai chấp thuận chủ trương đầu tư dự án cao tốc giai đoạn và dự án thuộc gói kích cầu.

Trong cơ chế đặc thù Quốc hội cho phép, có nội dung liên quan mỏ vật liệu. Cụ thể, 2 năm 2022 - 2023, nhà thầu thi công không phải thực hiện thủ tục cấp phép khai thác mỏ khoáng sản và vật liệu xây dựng thông thường nằm trong hồ sơ khảo sát vật liệu xây dựng phục vụ dự án.

Điều này đồng nghĩa với việc Quốc hội, Chính phủ cho áp dụng cơ chế đặc thù là cấp mỏ vật liệu cho nhà thầu, nhà đầu tư không phải thực hiện thủ tục cấp phép mỏ khoáng sản, vật liệu xây dựng.

Trong quá trình khảo sát thực hiện dự án, Chính phủ đã giao Bộ GTVT chỉ đạo Ban QLDA giap tư vấn khảo sát để xác định hồ sơ mỏ vật liệu xây dựng cung cấp cho dự án. Trên cơ sở đó, khi lựa chọn nhà thầu sẽ xem xét cấp quyền khai thác cho nhà thầu. Điều này sẽ tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong giai đoạn 1 về vật liệu xây dựng.

Riêng khu vực ĐBSC, vật liệu cát đang khó khăn, đề nghị địa phương có mỏ vật liệu cát cho phép nâng công suất khai thác để đáp ứng dự án cao tốc giai đoạn 2.

Ngoài ra, chúng tôi cũng đang nghiên cứu phương án sử dụng cát biển. Tuy nhiên, việc này sẽ cần thời gian xây dựng tiêu chuẩn cũng như đánh giá thực tiễn sử dụng như thế nào cho phù hợp.

Về định mức, Bộ GTVT có khó khăn nhất định trong việc khảo sát xây dựng định mức. Giai đoạn trước đây có Đề án 2038 của Thủ tướng giao cho Bộ ngành địa phương rà soát định mức xây dựng. Tuy nhiên, có giai đoạn ngành giao thông không có nhiều dự án. Trong khi muốn khảo sát xây dựng định mức thì phải có dự án đặc thù chuyên ngành.

Với các dự án đang triển khai, đã hình thành gói thầu Tư vấn khảo sát xây dựng định mức. Hiện ngành GTVT đang khảo sát khoảng 584 định mức trên dự án xây dựng, trong đó có 134 định mức đường bộ, 352 định mức đường sắt, 87 định mức hàng không, 8 định mức đường thuỷ và 3 định mức hàng hải.

Sau khi khảo sát trên dự án đang triển khai, chúng tôi sẽ tổng hợp cập nhật trong hệ thống cơ sở dữ liệu định mức, thoả thuận với Bộ Xây dựng để ban hành, áp dụng cho các dự án của ngành GTVT.

Chúng tôi cũng đề nghị Bộ Xây dựng sớm có hướng dẫn khảo sát ở bao nhiêu dự án, bao nhiêu khu vực thì đủ điều kiện ban hành để chúng tôi thực hiện.

Về áp dụng điều chỉnh giá sao cho phù hợp thực tiễn, phương pháp bù trừ trực tiếp cũng là một phương pháp nhưng không được áp dụng phổ biến. Từng nhóm công việc, biên khối lượng có công thức tính điều chỉnh giá khác nhau.

Vì vậy, chúng ta cần nghiên cứu quy định trong hồ sơ mời thầu và trong quá trình dự thảo hợp đồng phải xác định trước để phù hợp với thực tế, còn khi đã ký kết hợp đồng thì rất khó. Chỉ khi xác định trường hợp bất khả kháng mới điều chỉnh giá.

Theo văn bản số 2230, Cục QLXD tham mưu cho Bộ GTVT có văn bản gửi tới các ban quản lý dự án đề nghị các ban làm việc trực tiếp với từng nhà thầu để làm rõ số liệu nhà thầu cung cấp cho từng hợp đồng, từng dự án cụ thể, củng cố hồ sơ, đưa ra số liệu cụ thể để báo cáo về Bộ GTVT. Từ đó, chúng tôi tổng hợp và làm việc lại với Bộ Xây dựng để có hướng tiếp theo.

- Ở góc độ nhà thầu, ông Lê Đức Thọ, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Cienco 4 có thể nói rõ hơn về việc công bố giá ở khu vực các dự án thành phần đang thi công? Với sự chỉ đạo của Chính phủ, sự vào cuộc rốt ráo của các Bộ, ngành, địa phương, hiện tần suất công bố và tỷ lệ bù giá tại các địa phương đã được cải thiện như thế nào? Hiện còn gặp những khó khăn gì?

Ông Lê Đức Thọ, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Cienco 4: Thời gian vừa qua, dịch bệnh và “bão giá” đã gây khó khăn cho các doanh nghiệp, hệ luỵ để lại có thể khiến các doanh nghiệp “chết dần chết mòn”, không có sức để tái đầu tư về con người và máy móc, thiết bị.

Trước đây, các công trình GTVT lớn, phải áp dụng thiết bị hiện đại, chủ yếu do doanh nghiệp nước ngoài thực hiện nhưng thời gian gần đây các doanh nghiệp trong nước đã làm chủ được các KHCN, rất đáng mừng.

Thời gian vừa qua, nhờ sự quyết liệt chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ GTVT và Bộ Xây dựng, vấn đề về ban hành chỉ số giá của các địa phương đã cải thiện rất nhiều. Trước đây, một số địa phương bị chậm, như ở Huế năm 2021 mới chỉ có chỉ số giá của năm 2020, đến nay đã cải thiện hơn nhưng cũng bị chậm 4 tháng, mới đến quý I/2022.

Các địa phương khác như Bình Thuận, Nghệ An - khu vực mà Cienco 4 thực hiện thi công đã ban hành đến tháng 7/2022, tương đối kịp thời. Tuy nhiên, việc ban hành kịp thời chỉ số giá đó có bù đắp được thực tế chi phí nhà thầu phải gánh việc trượt giá hay không, xin điểm danh qua một số dự án để thấy rõ.

Đối với dự án Phan Thiết - Dầu Giây, nhà thầu tính toán trượt giá khoảng 23%, địa phương bù giá 11%, dự án Cam Lộ - Huế, bù giá chỉ tăng 0,3% nhưng theo nhà thầu tính toán thì trượt giá gần 10%, theo các công thức hiện nay.

Như vậy không thể bù đắp được so với thực tế. Nguyên nhân là do công thức điều chỉnh giá hiện nay dùng theo chỉ số giá mà chỉ số giá lại theo dạng tổng hợp (như đang thi công phần nền lại đưa vào điều chỉnh cả nhựa đường, không sát với công thức điều chỉnh giá, mức điều chỉnh giá không phù hợp).

Chưa kể, các địa phương đang tổng hợp và đưa ra chỉ số giá một số công trình chung trên địa bàn nhưng dự án cao tốc, tiêu chuẩn lại có nhiều nguồn vật liệu khác hẳn. Cần có giải pháp làm sao để phù hợp. Trước đây cũng đã bù giá cho một số loại vật liệu trực tiếp, sau đó lại theo trào lưu làm chỉ số giá.

Nguyên nhân do việc bù giá trực tiếp cho một số vật liệu gây khó khăn cho quá trình thực hiện, bất cập giữa các gói thầu, giá cả vật liệu nhà thầu đi đàm phán mua bán cũng khác nhau, trong khi chỉ số giá chỉ cần áp vào là xong.

Từ những nguyên nhân đó, cơ quan chức năng cần xem xét bù đắp cho nhà thầu và đưa ra giải pháp thế nào cho phù hợp.

Ngoài ra, tôi cũng kiến nghị: một số định mức không đủ, trước đây, trong quá trình thanh tra kiểm toán cũng xuất hiện một số định mức đơn giá cao đã điều chỉnh nhưng bên cạnh đó, cũng có 1 số định mức thấp cần được điều chỉnh lên. Do đó, cần rà soát lại toàn diện để đưa về định mức cho đúng.

Đơn giá nhân công cũng ảnh hưởng rất lớn, đòi hỏi doanh nghiệp thi công ngày đêm, tăng ca tăng kíp. Nếu vậy, doanh nghiệp cũng phải có hỗ trợ cho người lao động nhưng Nhà nước, các cơ quan liên quan đã tính toán cho các doanh nghiệp hay chưa?

Để đẩy tiến độ, nhà thầu cũng phải tăng thiết bị, tăng con người, chi phí tăng cao hơn. Về vấn đề này chưa sòng phẳng với doanh nghiệp.

Nếu điều chỉnh trực tiếp cho đơn giá các vật liệu chính cũng là một giải pháp phù hợp. Đối với vật liệu đất đắp chiếm tỷ trọng thi công lớn, hầu hết doanh nghiệp phải đi mua của các chủ mỏ nhưng quan điểm của các địa phương, thuế tài nguyên lại không đưa vào danh mục để công bố chỉ số giá.

Một bất cập khác ảnh hưởng đến chất lượng công trình đó là cát đắp, các doanh nghiệp đang vất vả trong vấn đề hoá đơn, chứng từ, thực ra trữ lượng có thể khai thác được hơn tại sao lại không xem xét khai thác để nâng cao chất lượng công trình.

- Các địa phương vừa công bố giá chậm, vừa chưa sát với thực tế. Nhiều nhà thầu vừa qua đã đề xuất Bộ Xây dựng xem xét ban hành chỉ số chung cho các dự án giao thông, các dự án cao tốc, hoặc cho từng vùng…

Theo ông, đề xuất này có phù hợp hay không? Được biết, vừa qua, Bộ Xây dựng vừa có đề xuất mới nhất với Thủ tướng Chính phủ liên quan đến vấn đề bù trừ giá. Xin ông cho biết những đề xuất mới nhất của Bộ Xây dựng tại văn bản này?

Ông Đặng Hoài Nam - Trưởng phòng Định mức và đơn giá, Cục Kinh tế xây dựng, Bộ Xây dựng: Về việc ban hành chỉ số giá chung hay chỉ số giá cho từng vùng, theo quy định, Bộ Xây dựng xác định Chỉ số giá xây dựng quốc gia, có quy định cho từng vùng, từng khu vực.

Cuối năm 2021, Bộ Xây dựng đã công bố Chỉ số giá xây dựng quốc gia. Tuy nhiên, Chỉ số này chỉ phục vụ cho công tác điều hành kinh tế vĩ mô cũng như công tác xác định chi phí đầu tư xây dựng chung.

Chỉ số giá này mà áp dụng cụ thể vào từng công trình thì chưa xác thực. Để áp dụng với từng hợp đồng, từng gói thầu cần đánh giá trên cơ sở các yếu tố đặc thù của công trình. Ví dụ như tỷ trọng vật liệu, tỷ trọng nhân công, máy thi công của từng gói thầu khác nhau. Khi áp dụng chỉ số giá chung chỉ nên để làm dự trù kế hoạch, dự trù kinh phí chứ không thể áp dụng vào hợp đồng mà dễ dẫn đến sai lệch.

Thời điểm bình ổn giá thì không sao nhưng biến động giá như thời gian qua thì những chỉ số giá đấy sẽ chưa phản ánh đúng hết mà sẽ ảnh hưởng việc thực hiện hợp đồng.

Về nội dung Bộ Xây dựng báo cáo Thủ tướng tại văn bản 3102, Bộ có 2 nội dung kiến nghị.

Với các hợp đồng đã ký trọn gói, đơn giá cố định, theo quy định hiện hành chỉ được điều chỉnh trong trường hợp “bất khả kháng” (theo Điều 143 Luật Xây dựng) hoặc “hoàn cảnh thay đổi” (theo Điều 420 Luật Dân sự). Trong đó, các tiêu chí về bất khả kháng và hoàn cảnh thay đổi tại văn bản quy phạm pháp luật không định lượng, quy định cụ thể “biến động giá vật liệu xây dựng” là trường hợp bất khả kháng hay hoàn cảnh thay đổi.

Để sửa đổi, cụ thể hóa các quy định trên tại các Luật có liên quan sẽ cần thời gian. Đây là giải pháp lâu dài, cần nghiên cứu xác định tiêu chí cụ thể để xác định trường hợp nào thì thuộc “bất khả kháng”, trường hợp nào thì thuộc “hoàn cảnh thay đổi”. Đối với mức độ biến độ giá bao nhiêu thì thuộc các quy định trên.

Đây là giải pháp lâu dài, còn giải pháp cụ thể thực hiện nay thì chúng tôi cũng cần có số liệu cụ thể hợp đồng dự án. Vì vậy, chúng tôi kiến nghị Bộ, ngành, địa phương tổng hợp số liệu thực hiện của các hợp đồng để báo cáo Chính phủ.

Đối với hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh, Bộ Xây dựng đề nghị Chính phủ giao UBND các tỉnh, thành phố chủ động tổ chức kiểm tra, rà soát, đánh giá tổng thể việc công bố giá, chỉ số giá vật liệu xây dựng trên địa bàn quản lý từ năm 2021 trở lại đây. Khắc phục hạn chế nguyên nhân chủ quan, khách quan từ công tác này.

Giao cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định đầu tư chỉ đạo chủ đầu tư các dự án báo cáo cá khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân; Xác định rõ trách nhiệm các bên và cơ sở pháp lý về việc điều chỉnh hợp đồng (kể cả hợp đồng BOT), đề xuất giải pháp tháo gỡ khó khăn trên cơ sở chủ động xử lý những vấn đề thuộc thẩm quyền;
Chính phủ giao các Bộ: Xây dựng, Tư pháp, GTVT, Tài chính, Kế hoạch - đầu tư căn cứ chức năng, nhiệm vụ được giao, thực hiện giám sát, đánh giá kết quả thực hiện của các địa phương, kịp thời tham mưu các giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc (nếu có).

- Việc điều chỉnh giá hợp đồng với nhà thầu đều căn cứ vào chỉ số giá của các địa phương trong khi việc công bố chỉ số giá còn rất chậm. Theo điều tra của Báo Giao thông, hiện nay vẫn còn những địa phương chưa công bố chỉ số giá của quý 1 trong khi giờ đang chuẩn bị sang quý 3. Ông đánh giá như thế nào về việc công bố giá vừa qua? Việc công bố như vậy đã tạo thuận lợi cho việc điều chỉnh giá hay chưa?

Ông Đặng Hoài Nam - Trưởng phòng Định mức và Đơn giá, Cục Kinh tế xây dựng, Bộ Xây dựng: Trong thời gian qua, ngay từ khi xảy ra “bão giá”, Bộ Xây dựng đã thực hiện các giải pháp như tổ chức hội nghị trực tuyến, làm việc với đại diện các chủ đầu tư, các ban quản lý, đơn vị nhà thầu của các hiệp hội, và các địa phương về việc thực hiện trách nhiệm, chức năng quản lý của địa phương, chức năng quản lý nhà nước của các bộ ngành trong quản lý chi phí vật tư xây dựng cũng như định mức và đơn giá.

Bộ Xây dựng cũng thực hiện công bố chỉ số giá vật liệu vào các thời điểm xảy ra tình trạng “bão giá” từ năm đầu 2021 và thời điểm đầu năm 2022. Đồng thời, tăng cường kiểm tra, hướng dẫn địa phương về nghiệp vụ khảo sát, thu thập dữ liệu, cách thức xác định giá vật liệu, thiết bị công trình…

Trong tháng 6-7 vừa qua, Bộ Xây dựng đã tổ chức 7 đoàn kiểm tra về các địa phương như Quảng Ninh, Thanh Hoá, Khánh Hòa, Lâm Đồng, Đồng Nai, Cần Thơ, Tiền Giang. Đây là các địa phương có các dự án đầu tư các tuyến đường giao thông trọng điểm quốc gia.

Bộ Xây dựng đã làm việc riêng với các địa phương, nắm bắt tình trạng xác định công bố giá vật liệu, công bố chỉ số giá của các địa phương và nhìn ra được 1 số điểm hạn chế, nguyên nhân chủ quan/ khách quan về thực trạng công tác công bố giá.

Bên cạnh đó, Ban chỉ đạo điều hành quốc gia giao Bộ Công thương, Bộ Xây dựng điều tra các cơ sở kinh doanh thép xây dựng, các nguồn mỏ vật liệu tại địa phương để rà soát nguồn cung xây dựng, đảm bảo rõ thông tin quy hoạch nguồn mỏ nơi có dự án cao tốc đi qua.

Bộ GTVT đã tham gia vào công tác triển khai với các địa phương này bằng cách công bố vật liệu xây dựng chủ yếu thực hiện cho các công trình giao thông, đặc biệt là công trình cao tốc để đề nghị các địa phương khảo sát, công bố giá trên địa bàn.

Từ Chính phủ cho đến các bộ ngành đã thực hiện rất nhiều giải pháp để kiện toàn tổ chức, xác định công bố giá, chỉ số giá của địa phương.

Đến nay, Bộ Xây dựng vừa có văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ về việc khắc phục tình trạng chậm ban hành công bố giá vật liệu, chỉ số giá tại địa phương. Hiện nay, có 44 địa phương công bố giá theo tháng; 19 địa phương công bố theo quý.

Việc công bố giá và chỉ số giá của các địa phương được thực hiện theo nhiệm vụ, chức năng quản lý Nhà nước về chi phí đầu tư, và đã được làm từ nhiều năm nay trước khi có quy định quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Việc công bố này được quy định theo từng thời kỳ và tần suất, chẳng hạn theo tháng, quý hoặc khi có biến động trên thị trường.

Tuy nhiên, qua kiểm tra, chúng tôi nhận thấy, công tác này cần có thời gian khảo sát, nắm bắt tình hình thị trường, sau đó mới công bố nên khi công bố thường sẽ chậm hơn so với diễn biến thị trường.

Khi thị trường không có biến động thì công tác này là phù hợp nhưng khi bão giá như vừa qua, việc công bố không đáp ứng kịp. Do đó, các địa phương cần có giải pháp nắm bắt sớm, có thêm các kênh thông tin để kịp thời công bố chỉ số giá cho sát với tình hình thực tế hơn.

Các công cụ này là phục vụ cho việc xác lập, quản lý chi phí đầu tư xây dựng trên địa bàn, là từ khâu chuẩn bị dự án từ lập tổng mức đầu tư cho đến dự toán.

Việc tham gia sử dụng công cụ này đối với hợp đồng xây dựng, khi triển khai hợp đồng xây dựng, chủ đầu tư, các nhà thầu cần đánh giá để đảm bảo chính xác, đảm bảo đúng đặc thù công trình.

Chỉ số giá do các địa phương công bố chỉ áp dụng với các công trình qua địa bàn đó còn nếu sử dụng chỉ số giá của công trình địa phương để áp dụng cho hợp đồng đặc thù như đường cao tốc, thì các bên cần phải cân nhắc xem xét các yếu tố đặc thù, cơ sở ban hành để áp dụng cho phù hợp.

- Khi nào là bù trừ trực tiếp, khi nào là bất khả kháng? Tại sao trước đây đã có nhiều đợt “bão giá” và đã có kinh nghiệm thực tế là Bộ Xây dựng đã ban hành Thông tư 07 và 09 đề xuất được bù giá trực tiếp 13 loại vật liệu chính, nhưng sau này khi ban hành Thông tư 07 thì lại không nhắc đến việc bù trừ trực tiếp nên Bộ GTVT lại phải đề xuất xem xét điều chỉnh trực tiếp một số loại vật liệu. Đây có phải là những ứng phó về biến động giá chưa chặt chẽ và thấu đáo không, thưa ông?

Ông Lê Quyết Tiến, Phó Cục trưởng Cục QLXD - Bộ GTVT: Trên thực tế, việc hướng dẫn về điều chỉnh giá hiện nay tương đối đầy đủ, chẳng qua việc hiểu về biến động giá hay trượt giá đang chưa đầy đủ.

Tuy nhiên, hiện định nghĩa như thế nào là bất khả kháng và như thế nào là biến động, đột biến về giá thì chưa có khái niệm.

Theo quy định về bất khả kháng thì tình trạng biến động giá bất thường không được coi là bất khả kháng. Thế nên, hiện nay chưa có định nghĩa thế nào là biến động giá bất thường. Đây cũng là một khó khăn khi áp dụng điều chỉnh giá.

Tuy nhiên, về điều chỉnh, theo hướng dẫn của Bộ Xây dựng đã có phương pháp bù trừ trực tiếp, nhưng hướng dẫn thực hiện đầy đủ còn ở mức hạn chế.

Các nhà thầu cần nâng độ chuyên nghiệp khi tham gia đấu thầu, trong nghiên cứu hồ sơ thầu và đàm phán, thương thảo hợp đồng.

Khi nghiên cứu hồ sơ thầu cần có thắc mắc, đề nghị với bên mời thầu, khi đàm phán hợp đồng có thể đàm phán với bên mời thầu để áp dụng phương pháp điều chỉnh giá phù hợp.

Trước khi ký hợp đồng có quy định nghiên cứu hồ sơ mời thầu và đàm phán hợp đồng. Nhưng các nhà thầu chưa xem xét kỹ lưỡng, chặt chẽ đã ký hợp đồng theo phương pháp điều chỉnh như vậy.

Còn về phương pháp thì theo hướng dẫn của Bộ Xây dựng đã khá đầy đủ, chỉ riêng phương pháp bù trừ trực tiếp là chưa có hướng dẫn chi tiết.

- Chủ trì hội nghị trực tuyến của Ban Chỉ đạo Nhà nước các công trình, dự án quan trọng quốc gia, trọng điểm ngành giao GTVT với 33 địa phương mới đây, liên quan tới chi phí xây dựng, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu rõ, tới nay, giá xăng dầu trong nước đã giảm về dưới mức trước khi xảy ra xung đột Ukraine, các bộ, ngành, địa phương phải khẩn trương tiến hành các biện pháp bình ổn, giảm giá các mặt hàng, dịch vụ theo quy định.

Thủ tướng cho biết, ông rất trăn trở, suy nghĩ và chia sẻ với những khó khăn của các nhà thầu, các doanh nghiệp tham gia dự án khi chi phí tăng, nhưng mặt khác, các nhà thầu, các doanh nghiệp cũng phải chia sẻ với Đảng, Nhà nước và Nhân dân trong lúc cả thế giới và đất nước đang gặp khó khăn.

Với vai trò quản lý Nhà nước trong lĩnh vực xây dựng giao thông, đề nghị ông Lê Quyết Tiến cho biết, thời gian qua, Bộ GTVT và các cơ quan chức năng đã có giải pháp gì để tháo gỡ khó khăn cho các nhà thầu, thúc đẩy tiến độ các dự án?.

Ông Lê Quyết Tiến, Phó Cục trưởng Cục QLXD - Bộ GTVT: Với vai trò là cơ quan tham mưu cho Bộ GTVT trong việc quản lý chất lượng và tiến độ dự án các công trình giao thông (CTGT), chúng tôi xin có một số ý kiến.

Thứ nhất, Cục QLXD đánh giá thời gian vừa qua, các nhà thầu tham gia các dự án giao thông, nhất là các dự án cao tốc đã có những nỗ lực để hoàn thành dự án đảm bảo chất lượng, tiến độ theo yêu cầu.

Tuy nhiên, thời gian vừa qua, lại xảy ra liên tiếp những ảnh hưởng, đơn cử như giai đoạn đầu bị ảnh hưởng của dịch Covid-19 sau đó là “bão giá”. Đến nay, khi đã đủ điều kiện giải quyết được vấn đề vật liệu thi công thì lại bị ảnh hưởng tiếp bởi thời tiết. Tất cả đã tác động lớn đến tiến độ các dự án.

Nhưng không phải vì những ảnh hưởng đó mà không đưa ra các yêu cầu, các giải pháp đáp ứng tiến độ, chất lượng dự án, đặc biệt 4 dự án đăng ký hoàn thành trong năm 2022 như: Mai Sơn - QL45, Cam Lộ - La Sơn, Vĩnh Hảo - Phan Thiết và Phan Thiết - Dầu Giây.

Ngay từ giai đoạn đầu khi có biến động về giá thép, trên cơ sở ý kiến của Bộ Xây dựng, Cục QLXD - Bộ GTVT đã có văn bản yêu cầu các Ban QLDA, các nhà thầu thống kê lại tình hình biến động giá thép. Trên cơ sở đó, Cục cũng đã tổng hợp báo cáo Bộ GTVT, có văn bản gửi Bộ Xây dựng tổng hợp về tình hình biến động giá thép trong giai đoạn đầu năm 2021.

Như báo cáo sơ bộ ban đầu của Bộ GTVT và các ý kiến của các nhà thầu, Ban QLDA, biến động giá thép tăng rất lớn giai đoạn đó, đây là khó khăn đầu tiên.

Giai đoạn vừa qua, giá xăng dầu, giá đất, đá đều có diễn biến tăng bất thường, Cục tiếp tục tham mưu Bộ GTVT có văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ đề xuất các giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc nhất định cho nhà thầu trong việc xử lý biến động giá.

Các dự án CTGT, hợp đồng đều được áp dụng hợp đồng điều chỉnh giá, thực hiện theo hướng dẫn Thông tư của Bộ Xây dựng.

Có khá nhiều phương pháp điều chỉnh giá, trong đó có 2 phương pháp chính gồm: theo công thức và bù trừ trực tiếp.

Giai đoạn đầu, một số địa phương không công bố đầy đủ chỉ số giá, công bố cũng không sát với thực tiễn biến động giá, trong khi, thông thường bao giờ cũng có độ trễ, thậm chí có địa phương 6 tháng đến 1 năm mới công bố chỉ số một lần.

Tuy nhiên, sau khi có báo cáo của Bộ GTVT và sự vào cuộc của Bộ Xây dựng, nhất là thời gian vừa qua, Bộ Xây dựng đã có đoàn công tác kiểm tra các địa phuơng công bố giá và chỉ số giá, thì gần đây nhất ngày 10/8/2022, Bộ Xây dựng đã có báo cáo Thủ tướng Chính phủ, trong đó đưa ra nhiều giải pháp tháo gỡ khó khăn.

Theo thống kê, hiện nay đã có 44 địa phương công bố giá vật liệu hàng tháng, 19 địa phương công bố giá vật liệu hàng quý. Một số địa phương đã thực hiện tốt công bố giá vật liệu bám sát biến động thị trường.

Chỉ số phản ánh đúng thực tiễn là vấn đề rất quan trọng. Bộ GTVT cũng đề xuất 2 giải pháp: công bố giá phản ánh đúng thực tiễn, nếu được thì có thể xem xét tách công thức giá, không công bố giá bình quân cho cả hợp đồng nữa mà tách ra một số nhóm vật liệu chính bị biến động lớn.

Giai đoạn 2008 - 2009 đã từng có đợt bão giá, Bộ Xây dựng cũng ban hành 2 Thông tư số 05 và số 09 cho phép điều chỉnh giá của 13 vật liệu chính theo phương pháp bù trừ trực tiếp. Điều đó đã hỗ trợ cho nhà thầu, doanh nghiệp rất nhiều trong “bão giá”.

Trong văn bản đề nghị của Bộ GTVT cũng đã có hướng như vậy, nếu Bộ Xây dựng ủng hộ, đề nghị xem xét, tiếp tục kiểm tra hướng dẫn các địa phương ban hành chỉ số giá đầy đủ, sát với thực tiễn.

Nếu được thì có thể tách công thức điều chỉnh giá. Chỉ số giá và giá là yếu tố chính quyết định cho việc áp dụng điều chỉnh giá có phù hợp hay không.

Ngoài ra, vật liệu đất đắp chiếm tỷ trọng tương đối lớn trong hợp đồng (khoảng hơn 20%). Tuy nhiên, hầu hết địa phương chưa công bố giá và chỉ số giá, chưa coi là sản phẩm được mua bán, tương đối bất cập. Do đó, hiện nay, một số hợp đồng, vật liệu đất không được điều chỉnh giá.

Tọa đàm chuyển sang phần 2: Giải pháp giúp nhà thầu vượt “bão giá”

Thủ tướng Chính phủ trong chuyến kiểm tra dự án cao tốc Bắc - Nam đặc biệt lưu tâm tiến độ và chất lượng các dự án. Thủ tướng đã chỉ đạo rút ngắn tiến độ một số dự án. Trong đó, có dự án Mai Sơn - QL45 sẽ phải hoàn thành cuối năm nay. Với ảnh hưởng của “bão giá”, dự án có đảm bảo về đích như chỉ đạo của Thủ tướng hay không?

Ông Nguyễn Trung Sơn - Đại diện Ban QLDA Thăng Long: Trong chuyến công tác đầu năm, Thủ tướng nói càng đưa dự án về sớm, hiệu quả càng cao, doanh nghiệp vận tải, người dân được hưởng lợi. Đây là mong muốn của Chính phủ, của Bộ GTVT và cũng là mong muốn của những người làm công trình giao thông.

Tuy nhiên, có sự việc diễn ra ngoài mong đợi ngoài dự kiến khi ký hợp đồng, từ dịch Covid-19 đến biến động giá. Hai dự án của Ban đang triển khai cố gắng đến cuối 2022 sẽ thông xe kỹ thuật, đảm bảo tiến độ đặt ra.

- Với lo ngại như ông Trần Chủng trao đổi mở đầu, việc “bão giá” đã và đang ảnh hưởng tới tiến độ của dự án. Vậy, xin hỏi đại diện Ban QLDA Thăng Long, với vai trò đơn vị quản lý dự án, tình trạng “bão giá” thời gian qua có ảnh hưởng tới chất lượng dự án, đặc biệt là các dự án cao tốc Bắc - Nam hay không?

Ông Nguyễn Trung Sơn - Đại diện Ban QLDA Thăng Long: Đầu 2022, giá thép đã tăng theo chiều thẳng đứng, ảnh hưởng lớn đến công trình bê tông cốt thép.

Giá thép vừa kịp bình ổn lại đến xăng dầu tăng phi mã trong khi với công trình cầu đường, đây là yếu tố ảnh hưởng tới tất cả hoạt động. Chỉ tính việc duy trì sinh hoạt của anh em ở công trường đã tốn thêm chi phí, chưa kể tới các phương tiện vận chuyển vật liệu, máy móc chuyên dụng như xe lu, máy ủi… đều cần xăng dầu.

Rõ ràng, “bão giá” tác động tới tiến độ triển khai ở công trường.

Về cơ bản, khi tham gia vào dự án Bắc - Nam, nhà thầu đều đã chuyên nghiệp nhưng vì những khó khăn quá lớn kể trên, nên cũng khó có thể tránh được ảnh hưởng.

Nhưng với 2 dự án Mai Sơn - QL45 và đoạn Phan Thiết - Dầu Giây mà Ban QLDA Thăng Long đang thực hiện cùng các nhà thầu Đèo Cả, CIENCO 4, chúng tôi đã phải tìm đủ mọi cách như đẩy nhanh tiến độ thanh toán, triển khai cùng lúc hai thủ tục hợp đồng điều chỉnh giá đi kèm trượt giá. Tuy chưa kịp với biên độ giá nhưng cũng phần nào gỡ được phần tài chính, kịp thời đưa vật liệu về công trường..

- Vậy tiến độ của dự án có ảnh hưởng gì hay không, thưa ông?

Ông Nguyễn Trung Sơn: Về tiến độ, rõ ràng đến nay cả 4 dự án phải hoàn thành năm 2022 đều đã chậm mà nguyên nhân có phần do “bão giá”. Việc của chúng tôi là phải tổ chức cho khoa học.

Khi nguồn vật liệu dồi dào, dòng tiền đầy đủ, chúng ta phải tổ chức thi công đồng loạt ở tất cả mũi. Hiện tại, do vật liệu khó khăn, đang mùa mưa thì phải dồn lực tổ chức vật liệu, tổ chức thi công ở những phần phù hợp.

Tại dự án Mai Sơn - QL45 có 2 hầm. Hai hầm này đều do những đơn vị rất chuyên nghiệp trúng thầu là Sơn Hải và Đèo Cả. Công tác tổ chức còn lại ở các công trình thi công, về cơ bản độ phức tạp trong quá trình thi công không có gì đòi hỏi kỹ thuật, không khó khăn. Các nhà thầu đều cố gắng cùng tư vấn giám sát đảm bảo chất lượng, tiến độ đặt ra.

- Việc “bão giá” thời gian qua ảnh hưởng thế nào đến Tập đoàn Đèo Cả. “Bão giá” có tác động 2 mặt, làm bào mòn “thể lực” của nhiều nhà thầu và cũng là cơ hội mà chính bản thân Đèo Cả lớn mạnh lên, như qua đợt “bão giá” cách đây chục năm (2011-2013). Vậy lần “bão giá” này có phải là cơ hội để Đèo Cả tiếp tục có cách làm sáng tạo hơn, đột phá hơn để thành công hơn hay không, thưa ông?

Ông Nguyễn Lê Bách, Phó Giám đốc Ban Kế hoạch - kỹ thuật Tập đoàn Đèo Cả: Đèo Cả đang tham gia nhiều công trình trọng điểm ở trên cả nước và các địa phương.

Ở cao tốc Bắc - Nam, chúng tôi tham gia một loạt dự án từ Bắc vào Nam. Phía Bắc có Mai Sơn - QL45 hay Nghi Sơn - Diễn Châu; Miền Trung có Cam Lâm - Vĩnh Hảo; Miền Nam có dự án cầu Mỹ Thuận 2 và cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận vừa mới xong và đang thực hiện dự án Mỹ Thuận - Cần Thơ.

Covid-19 diễn ra từ đầu năm 2020 và do những chính sách của chúng ta nên đã hạn chế được một số tác động, tuy nhiên, dịch bùng phát mạnh vào khoảng cuối năm 2020. Đây cũng là thời điểm chúng tôi ký kết các hợp đồng cao tốc như Mai Sơn - QL45 (10/2020), Nghi Sơn - Diễn Châu (tháng 6/2021).

Như chúng tôi thống kê, tình hình “bão giá” vật liệu xây dựng bắt đầu khoảng từ quý I/2021. Thời điểm chúng tôi lập giá dự thầu của cao tốc Nghi Sơn - Diễn Châu, giá thép chỉ khoảng 14.000 đồng/kg. Đến cao điểm khoảng 4/2022, giá thép đã lên tới 20.000 đồng/kg. Hiện nay, đã giảm nhẹ vẫn còn 18.000 đồng/kg, cộng cả hợp đồng gốc với sự trượt giá do các địa phương công bố vẫn chưa thể bù đắp được, chưa đảm bảo được con số 18.000 đồng/kg chúng tôi phải mua.

Tựu chung lại, không những thép mà các vật liệu khác như đất đắp, xăng dầu, xi măng… đều tăng khiến giá thành các dự án đang bị vượt khoảng 18-30% so với hợp đồng gốc.

Ngoài ra, chúng tôi còn tham gia với vai trò nhà đầu tư tại cao tốc Cam Lâm - Vĩnh Hảo. Tại đây, còn khó khăn rất nhiều là do các nhà thầu được điều chỉnh giá, tuy nhiên với vai trò là nhà đầu tư, số tiền Nhà nước tham gia hỗ trợ lại là con số là cố định.

Ngược lại, trong bài tính toán của Nhà nước vào thời điểm mời thầu thì số trượt giá của dự án Cam Lâm - Vĩnh Hảo chỉ là 3,86%. Nghĩa là sử dụng con số trượt giá của 4 năm 2016 đến 2019. Đây lại là giai đoạn ít biến động, con số cố định và thấp nên chúng tôi lại gặp khó khăn hơn.

Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội cho những nhà thầu thể hiện tiềm lực tài chính, cơ chế phù hợp quản lý doanh nghiệp phù hợp.

Tại đoạn Cam Lâm - Vĩnh Hảo, chúng tôi đã giảm giá gần 1.000 tỷ đồng, giúp tiết kiệm cho Nhà nước.

Vậy cũng có thể nói, “bão giá” là thách thức và cơ hội để nhận ra nhà thầu có năng lực, đáng tin cậy.

- Khoảng 1 tháng trở lại đây, giá nhiên liệu liên tục giảm, giá vật tư, vật liệu phục vụ thi công dự án có giảm theo hay chưa? Các nhà thầu đã bớt khó khăn và áp lực về giá cả không? Là các nhà thầu đang trực tiếp tham gia rất nhiều dự án cao tốc, đại diện Cienco 4 và Đèo Cả có thể thông tin rõ hơn?

Ông Lê Đức Thọ, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Cienco 4: Thời gian vừa qua, giá nhiên liệu liên tục giảm với 3 đợt giảm sâu, việc này rất kịp thời và có tác động rất lớn cho nhà thầu, tạo niềm tin và hi vọng về sự điều hành của Chính phủ, hi vọng về việc giá vật tư, vật liệu nhờ giá nhiên liệu giảm mà cũng sẽ đỡ áp lực hơn.

Tuy nhiên, kỳ vọng giảm giá nguyên vật liệu rất khó. Cienco 4 đang thực hiện thi công đoạn Nghi Sơn - Diễn Châu cao tốc Bắc - Nam. Hôm qua, đơn vị còn phải ký hợp đồng tăng giá vật liệu vì khan hiếm vật liệu. Một số mỏ các nhà thầu phải tranh nhau mua nguyên vật liệu trong khi lại bị ép tiến độ thi công, các nhà cung cấp vật liệu nhân cơ hội đó cũng không giảm giá. Ngoài ra, một nguyên nhân khác khiến vật liệu tăng giá do lực lượng chức năng siết quy định tải trọng xe.

Vấn đề khan hiếm vật liệu, báo chí đã đưa tin rất nhiều, cũng có nhiều cuộc trao đổi, các địa phương cũng bàn giải pháp nhưng đến nay chưa có hiệu quả. Cần phải có biện pháp tháo gỡ quyết liệt hơn.

Vật liệu là nguồn tài nguyên của đất nước lại giao cho một số chủ mỏ, nếu giai đoạn 2 cao tốc Bắc - Nam không có cách làm tốt cũng sẽ bị vỡ trận. Thời gian vừa qua đã có chỉ đạo rất quyết liệt, một số mỏ đã cấp cho một số nhà thầu nhưng thực tế vẫn chưa khai thác được.

Điển hình như đoạn Nghi Sơn - Diễn Châu, các bộ ngành chỉ cần điểm danh địa phương cung cấp bao nhiêu mỏ, đến nay khai thác được bao nhiêu, thời gian từ khi bắt đầu chấp thuận đến nay đã qua bao lâu rồi?.. là biết được cần phải rút thủ tục ở khâu nào.

Về thủ tục để được khai thác một mỏ vật liệu mất cả 1 năm trời. Trong khi đó, thời gian để thi công dự án cao tốc Bắc - Nam chỉ hơn 2 năm, thời gian cấp phép mỏ dài như thế sẽ gây khó khăn cho nhà thầu.

- Các công trình xây dựng đã nhiều lần gặp “bão giá” vật liệu xây dựng, theo ông, vì sao lần này chúng ta vẫn chưa xử lý được những bất cập đang tồn tại?

Ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam: Năm 2007, 2008 đã gặp “bão giá” vật liệu xây dựng nặng nề. Thời đó, tôi nhớ có giải pháp quyết liệt và thành công là Chính phủ yêu cầu cơ quan chức năng - lúc đó là Bộ Xây dựng ra một Nghị quyết đặc biệt điều chỉnh khoảng 7 - 8 loại giá vật liệu quan trọng để gỡ khó khăn cho nhà thầu.

Nhà thầu muốn làm thì phải có tích luỹ. Muốn tích luỹ thì phải tổ chức khoa học trên công trường, làm rất nhiều việc để đưa dự án về đích sớm nhất, từ đó có lợi nhuận nhất định để tái đầu tư vào trang thiết bị kỹ thuật, tái đầu tư vào con người.

Khi gặp vật tư vật liệu khó khăn, đơn giá phải bù vào đã đành, tiến độ lại chậm. Đây là hình ảnh rõ ràng khiến nhà thầu không thể tái đầu tư để mình thực sự vươn lên. Một số tập đoàn xây dựng mạnh của giao thông những năm trước đây hiện nay không còn bóng dáng mà đã xuất hiện nhà thầu khác.

Nguyên nhân vì sao?, Có phải đây đều là những công ty năng lực có hạn hay ảnh hưởng những vấn đề khác? Nhãn tiền chính là khó khăn quá nhiều, nhà thầu làm nhưng giá cả thay đổi, tăng rất nhiều. Ký hợp đồng vật liệu 10 nghìn nhưng giá hiện tại 15 nghìn. Lấy 5 nghìn ở đâu ra để bù lại? Từ đây, nhà thầu không có khả năng tích tụ, nâng cao năng lực.

Nhiều nhà thầu thời gian qua không đầu tư thiết bị mới. Chuyên gia giỏi không còn thấy giao thông hấp dẫn và họ tìm những nơi khác có điều kiện thu nhập cao hơn để làm.

Tôi nghĩ những đơn vị mạnh của ngành giao thông vừa qua suy giảm sức lực cạnh tranh thì nguồn gốc chính là không có điều kiện, cơ hội để tăng nguồn lực con người, trang thiết bị để tăng sức cạnh tranh trong điều kiện hiện nay.

Câu hỏi đầu tiên dành cho ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam.

- Thời gian vừa qua các nhà thầu xây dựng giao thông phản ánh gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình thi công dự án giao thông, nhất là tại các dự án cao tốc Bắc - Nam. Với vai trò là Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ VN, ông có thể nêu khái quát thực trạng này?

Ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam: Trong quá trình thực hiện, bất kỳ công trình xây dựng nào cũng gặp rất nhiều khó khăn nhưng khó khăn lớn nhất, ảnh hưởng trực tiếp tới tiến độ, chất lượng công trình, mục tiêu cam kết… chính là vật liệu xây dựng.

Đây là yếu tố mang tính quyết định. Nếu chất lượng không được lựa chọn, giá cả không thích hợp thì các nhà thầu không thể mang tiền nhà đi để bù giá.

Tôi đã từng nói, ở đâu có ép giá thì chắc chắn sẽ dẫn đến ép về chất lượng.

Vừa rồi có một số vụ vi phạm chất lượng, chúng ta đã vất vả về giám sát. Nhưng với công trình xây dựng, chúng tôi không chỉ mong chờ bắt lỗi công trình để tìm nguyên nhân quy kết lỗi, quan trọng nhất là phải phòng ngừa.

Một trong những biện pháp phòng ngừa tốt nhất thì kiểm soát chất lượng vật liệu.

Thời gian qua, tiến độ cung cấp vật liệu, giá cả vật liệu đã ảnh hưởng tới rất nhiều nhà thầu. Điều chỉnh giá là do các địa phương điều chỉnh nhưng các địa phương có rất nhiều dạng công trình không chỉ là công trình cao tốc. Trong khi, năng lực của các bộ phận đảm nhiệm vai trò này lại chưa đủ, dẫn đến sự chậm trễ. Độ trễ này thường khoảng 2 tháng.

Do vậy, tôi mong qua tọa đàm này, có thể đề xuất được với nhà nước những giải pháp tháo gỡ trước những vấn đề khó khăn, cần thiết nhất, từ đó tạo tác động lớn đến tình hình chung, tương tự như cách tháo gỡ tình hình giá xăng dầu.

Về trách nhiệm của Hiệp hội, tháng 7/2022, chúng tôi có văn bản chính thức, phản ánh tình trạng thực tới Thủ tướng và tôi rất tâm huyết với ý của Thủ tướng gần đây là việc nào làm được thì phải tháo gỡ ngay, chứ không đùn đẩy trách nhiệm.

Mở đầu buổi tọa đàm, các khách mời cùng xem video: Nỗ lực tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ nhà thầu giao thông vượt “bão giá” do Báo Giao thông thực hiện.

Sau đó, tọa đàm bắt đầu phần 1: “Bão giá” tác động thế nào đến nhà thầu giao thông?

Báo Giao thông bắt đầu tọa đàm “Giải pháp giúp nhà thầu giao thông vượt bão giá”.