Tuyến đường 20 Quyết Thắng được mở thế nào?

Tháng 4/1965, Bộ trưởng GTVT Phan Trọng Tuệ được Hồ Chủ Tịch và Chính phủ cử vào Trường Sơn đảm nhận nhiệm vụ Tư lệnh trưởng kiêm Chính ủy của Bộ Tư lệnh 559 (từ đầu năm 1964, do yêu cầu đặc biệt vận tải cho chiến trường nên Đoàn 559 - đoàn công binh và vận tải quân sự chiến lược phụ trách vận tải trên tuyến đường mòn Hồ Chí Minh được nâng lên ngang cấp quân khu). 

Bộ GTVT phải dùng lực lượng mạnh nhất do các đồng chí Nguyễn Trí Tuệ, Nguyễn Lang và Phan Trầm phụ trách, cùng các giải pháp cương quyết và mạnh mẽ để phá thế độc đạo của tuyến đường 12 (qua đèo Mụ Giạ), tránh “túi nước” Xiêng Phan, nối về đường 9 (Nam Lào) để đi tiếp vào chiến trường. Một trong những giải pháp quan trọng là quyết định mở tuyến đường 20 hay còn gọi là tuyến đường “Quyết Thắng”.

Ngày 13/6/1965, hai mũi khảo sát của Bộ GTVT, sau khi thực địa đã gặp nhau và bàn bạc để xác định hướng, tuyến. Có hai phương án được nêu ra: Phương án mở tuyến theo hướng Phong Nha - Đoòng - Khe Tum (dài 70 km). Một hướng khác là đi theo hướng Phong Nha - dốc Đồng Tiền - dốc Ba Thang - Khe Diêm - U Bò - Khe Tum (hay là cánh đồng Lùm Bùm phía Tây Trường Sơn dài 45 km). 

Sau khi cân nhắc kỹ các ưu, nhược điểm của từng phương án, cấp trên quyết định mở đường 20 theo phương án 2. Phương án này tuy có trở ngại lớn là phải phá chừng 1 triệu m3 đá để vượt qua dốc Ba Thang nhưng có ưu điểm là rút ngắn cự ly, ít cầu và hạn chế sụt lầy vào mùa mưa.

Để hoàn thành tuyến đường 20 Quyết Thắng trong thời hạn cho phép là bốn tháng, dưới sự chỉ đạo của Bộ trưởng kiêm Tư lệnh 559 Phan Trọng Tuệ, lực lượng thi công gồm: Trên 1 vạn cán bộ, công nhân ngành GTVT và các đội TNXP đã được quân sự hóa trong đội hình của Đoàn 559.

Về phía quân đội có các lực lượng công binh, hai trung đoàn Bộ binh trên đường hành quân vào Nam chiến đấu, được lệnh dừng lại làm nhiệm vụ mở đường. Cán bộ chỉ huy công trường có sự phối hợp chặt chẽ giữa những cán bộ kỹ thuật lành nghề của Bộ GTVT với cán bộ chính trị, quân sự dày dạn kinh nghiệm chiến đấu của Bộ Quốc phòng để cùng hoàn thành các nhiệm vụ mở đường, bảo vệ và phòng tránh địch.

Vượt qua muôn vàn trở ngại, khó khăn, đường 20 Quyết Thắng đã được thi công với tiến độ thần tốc. Lần đầu tiên, hàng trăm tấn thuốc nổ đã được sử dụng để đánh bạt nhiều dốc đá hiểm trở, trong đó có dốc đá Ba Thang nổi tiếng dựng đứng. Phương pháp nổ mìn mới, hiệu quả cao đã được công binh, công nhân và TNXP GTVT áp dụng.

Tuyến đường cơ bản được hoàn thành vào đầu năm 1966. Đường 20 mở thông đã giải tỏa được thế “độc tuyến” để vận tải cơ giới nối Đông - Tây Trường Sơn chi viện cho miền Nam và Lào mà trước đó Đoàn 559 gặp bế tắc kéo dài do “túi nước” Xiêng Phan gây ra trong mùa mưa.

Ngọc Lê