Vì sao khủng hoảng năng lượng ở châu Á có thể kéo theo hệ lụy tới toàn cầu?

Nguyên nhân khủng hoảng năng lượng

Tại Sri Lanka, người dân đang phải xếp dài hàng km chỉ để đổ đầy một bình xăng. Ở Bangladesh, các cây xăng đóng cửa lúc 8 giờ tối để giữ hàng.

Ở Ấn Độ và Pakistan, tình trạng mất điện buộc các trường học, các cơ sở kinh doanh phải đóng cửa và người dân sống trong cảnh ngột ngạt khi không có điều hòa dù thời tiết liên tục nắng nóng đỉnh điểm vào khoảng 37 độ C.

Ngay cả ở các quốc gia tương đối giàu có, chẳng hạn như Australia, những lo ngại về kinh tế cũng đang bắt đầu xuất hiện khi người tiêu dùng nhận được hóa đơn điện gia tăng. Giá bán bán điện trong quý I/2022 tại nước này đã tăng 141% so với năm ngoái và các hộ gia đình đang được kêu gọi cắt giảm sử dụng điện.

Cuộc khủng hoảng năng lượng đang diễn ra rộng khắp tại châu Á và được nhận định có ảnh hưởng tới toàn cầu.

Mặc dù mỗi quốc gia châu Á đều phải đối mặt với một số vấn đề riêng nhưng tất cả đều bị ảnh hưởng bởi tác động kép của đại dịch Covid-19 và cuộc xung đột Nga – Ukraine. Đặc biệt, nhiều chuyên gia cho rằng vấn đề gốc rễ nằm ở sự không phù hợp ngày càng tăng giữa cung và cầu.

Trong vài năm qua, đại dịch Covid-19 đã khiến nhu cầu năng lượng rơi xuống mức thấp bất thường. Mức tiêu thụ điện toàn cầu đã giảm hơn 3% trong quý đầu tiên của năm 2020 do các nhà máy đóng cửa và các quy định hạn chế khác khiến người lao động phải làm việc từ xa, hạn chế sử dụng phương tiện cá nhân, nhiều tàu bị mắc kẹt ở cảng.

Nhưng giờ đây, khi đại dịch bị đẩy lùi, nhu cầu về nhiên liệu tăng vọt và sự cạnh tranh bất ngờ đang đẩy giá than, dầu và khí đốt lên mức cao kỷ lục.

Bồi thêm cho xu hướng này là xung đột giữa Nga và Ukraine. Moscow là nhà sản xuất dầu lớn thứ ba thế giới và nhà xuất khẩu dầu thô lớn thứ hai toàn cầu. Với việc Mỹ và nhiều đồng minh trừng phạt dầu khí của Nga, nhiều quốc gia đổ xô đi tìm nguồn thay thế. Chính tình hình này đã làm nóng thêm cuộc cạnh tranh về nguồn cung năng lượng.

Tại sao châu Á lại căng thẳng về năng lượng?

Trong khi giá nhập khẩu năng lượng đã tăng đột biến trên toàn thế giới, với giá than quốc tế cao gấp 5 lần so với một năm trước và giá khí đốt tự nhiên cao gấp 10 lần so với năm ngoái, các chuyên gia cho rằng có lý do khiến một số nền kinh tế châu Á - đặc biệt là những nước đang phát triển phụ thuộc vào nhập khẩu - bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

Ông Mark Zandi, nhà kinh tế trưởng tại Moody's Analytics, cho biết: "Tình hình của các quốc gia, đặc biệt là các nền kinh tế mới nổi như Sri Lanka khi phải mua những mặt hàng thiết yếu, trong đó có dầu, có khí đốt tự nhiên là khó khăn thực sự".

Ông Mark Zandi chỉ ra tình hình hiện nay: "Bạn đang trả nhiều hơn cho những thứ bạn cần nhưng những thứ bạn bán lại không tăng giá. Do đó, bạn phải bỏ ra nhiều tiền hơn để duy trì hoạt động của nền kinh tế."

Ông Antoine Halff, nhà nghiên cứu về chính sách năng lượng tại Trung tâm Toàn cầu của Đại học Columbia, cho biết các quốc gia nghèo vẫn đang phát triển hoặc mới công nghiệp hóa ít có khả năng cạnh tranh với các nước lớn hơn. Và trong khi các nước nghèo càng cần nhập khẩu nhiều nhiên liệu thì vấn đề của họ càng nghiêm trọng.

Ông Halff thông tin thêm: "Pakistan rơi vào tình trạng này. Sri Lanka cũng như vậy. Họ vừa chịu tác động của giá cả và cả tác động của nguồn cung. Ở một số quốc gia như Pakistan, họ thực sự gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn cung cấp năng lượng."

Cách đây một tuần, Bộ trưởng Năng lượng và Năng lượng Sri Lanka cho biết chỉ còn vài ngày nữa là nước này hết nhiên liệu. Cảnh báo ảm đạm đó được đưa ra khi nhiều người phải xếp hàng dài tới 3km tới các trạm nhiên liệu ở Colombo. Không ít thị trấn đã xảy ra tình trạng bức xúc leo thang thành bạo lực, đụng độ giữa cảnh sát và người dân.

Ngày 20/6, chính phủ nước này đã phê duyệt việc đóng cửa một số văn phòng khu vực công và trường học trong ít nhất hai tuần. Chính phủ cho nhân viên khu vực công nghỉ thứ Sáu trong vòng ba tháng tới và khuyên nên sử dụng thời gian nghỉ để tự canh tác, trồng trọt.

Thêm vào đó, tình trạng mất điện kéo dài hàng giờ đồng hồ cũng đã ảnh hưởng đến Pakistan - đất nước 220 triệu dân trong ít nhất một tháng qua. Nhiều trung tâm thương mại và nhà hàng ở Karachi, thành phố lớn nhất Pakistan, đã được yêu cầu đóng cửa sớm để tiết kiệm nhiên liệu. Nước này đang thiếu gần 5.000 MW điện so với nhu cầu - mức điện cung cấp cho khoảng 2 triệu đến 5 triệu ngôi nhà.

Như Bộ trưởng Thông tin Pakistan Marriyum Aurangzeb phát biểu vào ngày 7/6: "Chúng tôi đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng."

Kể cả những quốc gia phát triển hơn cũng đang bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng này. Nền kinh tế Australia kể từ tháng 5 đã thiếu 25% công suất điện sản xuất từ than đá.

Một phần nguyên nhân là do hoạt động bảo trì các nhà máy nhiệt điện, còn một yếu tố quan trọng khác là gián đoạn nguồn cung và giá than đá tăng cao. Người dân Australia cũng đang được khuyến khích tiết kiệm điện. Bộ trưởng Năng lượng Australia Chris Bowen gần đây đã yêu cầu các hộ gia đình ở New South Wales, bao gồm cả Sydney, không sử dụng điện trong hai giờ mỗi tối.

Nguy cơ kéo theo hệ lụy lớn với môi trường

Cách các quốc gia ứng phó với tình hình hiện tại đã đặt ra nhiều hệ luỵ nghiêm trọng, thậm chí còn nguy hiểm hơn việc tăng giá nhiên liệu.

Dưới áp lực của người dân, các chính phủ và chính trị gia có thể rơi vào cám dỗ đó là quay trở lại với các dạng năng lượng rẻ hơn, ô nhiễm hơn như than đá, bất chấp ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.

Và hiện tại đã có những dấu hiệu cho thấy xu hướng này. Tại Australia, Ủy ban an ninh năng lượng của chính phủ liên bang đã đề xuất rằng tất cả các máy phát điện, bao gồm cả các máy sử dụng than, phải tăng công suất nhằm ngăn chặn tình trạng mất điện.

Chính quyền bang New South Wales cũng sử dụng quyền khẩn cấp để đưa than từ các mỏ trong bang này tới các máy phát điện địa phương thay vì xuất khẩu ra nước ngoài. Cả hai biện pháp này đều vấp phải sự chỉ trích rằng chính phủ đang quay lưng lại cam kết về năng lượng tái tạo.

Tin liên quan

Một quốc gia gần cạn nhiên liệu, người dân chờ hàng tiếng trong vô vọng

Tại Ấn Độ, quốc gia 1,3 tỷ dân và 70% điện đang phụ thuộc vào than, cũng quyết định tăng nhập khẩu than - điều có thể gây ra những ảnh hưởng sâu sắc hơn đến môi trường.

Các nhà khoa học cho biết việc giảm mạnh khai thác than là cần thiết để hạn chế tác động của hiện tượng ấm lên toàn cầu. Tuy nhiên kỳ vọng này sẽ khó đạt được nếu không có sự ủng hộ của các quốc gia phát thải carbon lớn nhất thế giới.

Ông Sandeep Pai, trưởng nhóm nghiên cứu của chương trình năng lượng của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho rằng quyết định của Ấn Độ có thể chỉ là một phản ứng tạm thời đối với cuộc khủng hoảng hiện tại, tuy nhiên, nếu trong một hoặc hai năm tới các quốc gia tiếp tục dựa vào than thì điều này sẽ ảnh hưởng đáng kể đến cuộc chiến chống lại sự nóng lên toàn cầu.

Chuyên gia này cũng nhận định thêm: "Bất kỳ quốc gia nào, có thể là Ấn Độ, có thể là Đức, có thể là Mỹ, nếu họ tăng cường tiêu thụ bất kỳ loại nhiên liệu hóa thạch nào thì đó là một vấn đề toàn cầu. Nếu những hành động này xảy ra, mục tiêu duy trì đà tăng nhiệt độ chỉ 1,5 hoặc 2 độ (mục tiêu của Thỏa thuận khí hậu Paris là giữ nhiệt độ toàn cầu tăng trung bình từ 1,5 đến 2 độ C) sẽ ngày càng trở nên khó khăn".

Nếu tỷ lệ gia tăng nhiệt độ vượt quá phạm vi trên, dù chỉ là tạm thời, thì hệ luỵ với hành tinh này khó có thể đảo ngược, nhiều nhà khoa học khẳng định.

Hong Kong siết chặt an ninh, lập vùng cấm bay đón ông Tập Cận Bình