Vì sao Thẩm phán cấp vùng có thể tạm ngưng sắc lệnh Tổng thống?

Biểu tình phản đối sắc lệnh tị nạn, nhập cư của Tổng thống Donald Trump

Sau khi Thẩm phán cấp vùng James Robarts tại Seattle ra phán quyết tạm thời ngừng thực hiện sắc lệnh của Tổng thống Mỹ về tị nạn và nhập cư, nhiều người đặt câu hỏi: Tại sao một thẩm phán cấp vùng lại có thể ra phán quyết chặn cả sắc lệnh của Tổng thống?

Sắc lệnh của Tổng thống là gì?

Theo Washington Post, về cơ bản, sắc lệnh là thông báo chính thức từ Tổng thống về cách các cơ quan liên bang mà Tổng thống giám sát sẽ sử dụng nguồn lực của họ. Quyền lực của sắc lệnh được bắt nguồn từ điều II của Hiến pháp và phần lớn là mệnh lệnh mang tính hình thức. Sắc lệnh có thể bao gồm bản ghi nhớ của Tổng thống (đó là một bước dưới sắc lệnh, cơ bản phác thảo quan điểm của chính phủ về một vấn đề chính trị), lời tuyên bố và chỉ đạo.

Đưa ra một sắc lệnh không có nghĩa Tổng thống sẽ tạo ra luật mới hay chuẩn y ngân sách mới từ Bộ Tài chính – cả hai việc này đều phải thông qua Quốc hội. Ở đây, Tổng thống sẽ chỉ đạo Chính phủ về cách hoạt động trong giới hạn đã được Quốc hội và Hiến pháp định sẵn.

Chẳng hạn, sắc lệnh về xây tường ngăn biên giới giữa Mỹ và Mexico chỉ đơn giản là việc xây dựng một bức tường ngăn cách biên giới sẽ là ưu tiên của liên bang và chỉ đạo Cơ quan An ninh Nội địa sử dụng quỹ sẵn có để sẵn sàng khởi động việc xây dựng.

Sắc lệnh Tổng thống sẽ được lưu lại trong Tạp chí Đăng ký liên bang (Federal Register) và được cân nhắc ràng buộc. Nhưng sắc lệnh là chủ thể được luật pháp xem xét, có thể bị kiện.

Vì sao Thẩm phán cấp vùng có thể bác sắc lệnh?

Theo Quartz, sắc lệnh của Tổng thống có thể bị thu hồi theo 3 cách sau đây. Thứ nhất, Tổng thống tự rút lại, xem xét và thay thế. Trường hợp này ít xảy ra vì nếu như vậy, Tổng thống tự thừa nhận mình đã phạm phải sai lầm lớn; về mặt chính trị mà nói, hành động đó sẽ gây tổn hại nghiêm trọng.

Thứ 2, Quốc hội có thể bãi bỏ, bổ sung, thay thế một sắc lệnh nếu Tổng thống đang nắm quyền dưới sự uỷ quyền của Quốc hội. Tuy nhiên, nếu Toà án đưa ra sự thay đổi trái ý với Tổng thống, Tổng thống vẫn có thể phủ quyết và sắc lệnh đó chỉ có thể huỷ bỏ nếu có 2/3 số ghế Quốc hội tại cả Hạ viện và Thượng viện đồng ý.

Cuối cùng, các toà án có thể tuyên bố sắc lệnh đó là vi phạm pháp luật hoặc vi hiến. Do đó Toà án Cấp vùng hoàn toàn có thể tuyên bố sắc lệnh tị nạn, nhập cư của Tổng thống là không đúng.

Thẩm phán James Robart được biết là một người chính trực, luôn đứng về phía những người yếu đuối

Như trường hợp Thẩm phán James Robart ra phán quyết đình chỉ sắc lệnh tị nạn, nhập cư, ông xem xét đơn kiện từ bang Washington, Minnesota và cân nhắc tính hợp hiến của sắc lệnh. Ông kết luận “các bang này phải đối mặt với gánh nặng biểu tình và bị tổn thương không thể sửa chữa” từ ảnh hưởng của sắc lệnh và đưa ra phán quyết áp dụng trên cả nước. Trong khi, trước đó, các thẩm phán khác chỉ đưa ra phán quyết đối với từng cá nhân cụ thể. Thực tế, sắc lệnh tị nạn và nhập cư của ông Trump gây nên hàng loạt cuộc biểu tình và hỗn loạn tại sân bay.

Trong lịch sử, trừ các trường hợp ngoại lệ đáng chú ý, thông thường, các toà án Mỹ không bác bỏ lệnh của Tổng thống. Theo cuốn sách “Power without Persuasion: The Politics of Direct Presidential Action”, của tác giả William Howell, trong đó tìm hiểu tất cả các phiên toà thách thức sắc lệnh Tổng thống từ năm 1945 đến năm 1998, 83% phiên toà ra đều phán quyết có lợi cho Tổng thống.

Theo ông Howell, mặc dù việc kiểm tra các sắc lệnh của Tổng thống không thường xuyên diễn ra nhưng chúng có tác dụng hạn chế quyền hạn của Tổng thống. “Một Tổng thống, về cơ bản, có thể viết bất cứ thứ gì họ muốn trong sắc lệnh nhưng sẽ là sai nếu kết luận, Tổng thống có thể thay đổi cả nền chính trị theo ý mình. Bởi vẫn có những hình thức kiểm tra lại sắc lệnh được áp dụng”.

Xem thêm video Tổng thống Donald Trump tuyên thệ nhậm chức

20.000 người bị ảnh hưởng vì sắc lệnh tị nạn của Tổng thống Trump