Báo chí bị vạ lây trong khủng hoảng Mỹ - Trung

Năm 2020, quan hệ Mỹ - Trung dường như có một khởi đầu đầy hứa hẹn khi hai nước ký thỏa thuận đình chiến trong bản thỏa thuận thương mại giai đoạn I. Tuy nhiên, những hy vọng nền tảng cho mối quan hệ hợp tác tích cực đã bị phủ bóng đen khi đại dịch Covid-19 bắt nguồn từ Vũ Hán (Trung Quốc) lan rộng và tàn phá khắp thế giới. Trong bối cảnh đó, truyền thông hai nước cũng bị vạ lây.

Bắt nguồn là một câu nói từ Nhà Trắng

Chính phủ Hoa Kỳ cuối cùng đã coi Covid-19 là một mối đe dọa nghiêm túc kể từ khi ông chủ Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump lần đầu tiên gọi Covid-19 là “virus Trung Quốc”. Từ câu nói của nhà lãnh đạo Mỹ, sự phẫn nộ ở Bắc Kinh bùng phát, hai nước sau đó nổ ra một cuộc chiến ngoại giao.

Cuộc chiến ngoại giao này đã mở rộng sang các phương tiện truyền thông và được khởi động bằng bài bình luận trên tạp chí danh tiếng Wall Street Journal với tiêu đề: “Trung Quốc - gã đàn ông ốm yếu thật sự của châu Á”. Ngay lập tức, bài báo có hơi hướng quy chụp này khiến Bắc Kinh tức giận và tuyên bố trục xuất ba nhà báo của Wall Street Journal, yêu cầu tờ báo Mỹ phải xin lỗi công khai.

Nhưng yêu cầu xin lỗi từ Bắc Kinh chỉ được đưa ra hai tuần sau khi bài báo của Wall Street Journal xuất hiện và nó được chính quyền Trung Quốc phát đi chỉ vài giờ sau khi Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ ra tuyên bố cáo buộc 5 hãng thông tấn của Trung Quốc gồm: Tân Hoa Xã, Mạng lưới Truyền hình Toàn cầu Trung Quốc (CGTN), Đài Phát thanh Quốc tế Trung Quốc (CRI), nhật báo China Daily và Công ty Phát triển Hải Thiên hiện đang có các đại diện và văn phòng tại Mỹ là “những cánh tay đắc lực của Chính phủ Trung Quốc”. Theo đó, tất cả nhân viên của các cơ quan này từ nay đều bắt buộc phải trình diện chính quyền, tức phải đăng ký với nhà chức trách Mỹ khi tác nghiệp ở nước này.

Để trả đũa, Trung Quốc đã yêu cầu 5 cơ quan truyền thông của Mỹ gồm: Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, báo New York Times, Tạp chí Wall Street Journal, báo Washington Post và Tạp chí Time gửi văn bản báo cáo về tình hình nhân sự, quy mô tài chính, hoạt động thường nhật và các bất động sản mà họ đang sử dụng ở Trung Quốc.

Trong một động thái leo thang căng thẳng, sau đó, chính quyền Mỹ tuyên bố cắt giảm từ 160 xuống còn 100 nhà báo, nhân viên thuộc 5 cơ quan báo chí, truyền thông Trung Quốc được phép làm việc tại quốc gia này.

Nhà Trắng đổ lỗi cho Trung Quốc đã thực hiện một cuộc “đàn áp” các cơ quan báo chí độc lập của Hoa Kỳ ở Trung Quốc. Về phần mình, Bắc Kinh cũng không chịu kém khi một lần nữa trả đũa bằng cách thu hồi visa các phóng viên của báo New York Times, Washington Post và Tạp chí Wall Street Journal (những nhà báo có visa sẽ hết hạn trong năm nay). Trung Quốc đã trục xuất và cấm họ làm việc ở Hồng Kông, ra khỏi lãnh thổ Trung Quốc.

Theo góc nhìn của Washington, việc nỗ lực kiểm soát truyền thông của Trung Quốc còn là để định hình lại nhận thức của người dân trong nước về chính phủ, cũng như điều hướng dư luận quốc tế về sức mạnh và tầm ảnh hưởng của Trung Quốc.

Các nhà báo trở thành nạn nhân

Mỹ và Trung Quốc tuyên bố sẽ hành động để đôi bên cùng có lợi. Tuy nhiên, điều đó rất khó để đạt được khi hai quốc gia có hệ thống truyền thông khác nhau. Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo giải thích về lập trường của Hoa Kỳ, sử dụng chính phát ngôn của nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình năm 2016 rằng: “Tất cả các phương tiện truyền thông do Đảng Cộng sản Trung Quốc điều hành phải nói lên ý chí và quan điểm của Đảng, bảo vệ chính quyền cũng như sự thống nhất của Đảng Cộng sản Trung Quốc”.

Quan chức Mỹ cũng viện dẫn bài xã luận đăng trên trang China Daily, trong đó tờ báo này cắt nghĩa rằng, tuyên bố của Chủ tịch Tập Cận Bình có nghĩa là: “Truyền thông của Trung Quốc cần phải hành động để khôi phục niềm tin của mọi người vào Đảng Cộng sản Trung Quốc. Các phương tiện truyền thông của nước này rất cần thiết cho sự ổn định chính trị và giới lãnh đạo không thể chờ đợi báo chí phải bắt kịp với thời đại”.

Điều đó dẫn đến suy luận của ông Mike Pompeo rằng “các công ty truyền thông rõ ràng bị điều khiển bởi Đảng Cộng sản Trung Quốc và chúng tôi chỉ đơn giản nhận ra thực tế đó từ việc thực hiện các bước đi này”.

Ngoại trưởng Hoa Kỳ nói: “Vì các tổ chức này làm việc cho Đảng Cộng sản Trung Quốc nên chúng tôi sẽ coi như họ đang thực hiện các sứ mệnh của Bắc Kinh ở nước ngoài. Vì vậy, họ (các cơ quan báo chí Trung Quốc trên đất Mỹ) cũng phải tuân theo quy định điều chỉnh của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ”.

Theo Ngoại trưởng Mike Pompeo, trong các cơ quan báo chí Mỹ bị Trung Quốc o ép, chỉ có Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA) là một thực thể thuộc sở hữu của Chính phủ Mỹ.

Ngoài ra, theo cáo buộc của chính quyền Mỹ, các gánh nặng mới mà các nhà báo Mỹ gặp phải ở Trung Quốc, trong đó có việc siết chặt quy định cấp visa, bắt buộc phải đăng ký khi tác nghiệp... là những rào cản khó có thể chấp nhận với báo chí Hoa Kỳ.

Trong khi đó, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Cảnh Sảng cho biết: “Mỹ không thể hành động theo định kiến tư tưởng, sử dụng tiêu chuẩn thích hay không thích của mình để phán xét truyền thông của các nước khác, chứ đừng nói đến việc đàn áp truyền thông Trung Quốc một cách vô lý”.

Nhà ngoại giao Trung Quốc còn thúc giục chính quyền Washington ngay lập tức thay đổi, sửa chữa sai lầm, ngăn chặn sự đàn áp chính trị và hạn chế vô lý đối với truyền thông Trung Quốc, đồng thời cảnh báo, nếu Mỹ kiên quyết làm theo ý mình, Trung Quốc sẽ buộc phải có biện pháp đối phó.

Mỹ từng tính phương án tấn công Trung Quốc trong Chiến tranh Lạnh