Cách nào xử lý bài toán lỗ của EVN?

Ngay sau khi Bộ Công thương công bố chi phí sản xuất kinh doanh điện năm 2023 của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), vấn đề nóng này được các chuyên gia phân tích mổ xẻ tại tọa đàm "Giá thành điện - Thực trạng và giải pháp" do cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức chiều 10/10. 

Năm 2023, EVN lỗ 34.244 tỷ đồng. Thu nhập từ các hoạt động có liên quan đến sản xuất kinh doanh điện trong năm 2023 là 12.423 tỷ đồng. Do đó, số lỗ giảm còn 21.821 tỷ đồng, chưa bao gồm khoản chênh lệch tỷ giá 18.032 tỷ đồng. 

Giá thành sản xuất kinh doanh điện năm 2023 là 2.088,9 đồng/kWh. Trong khi giá bán lẻ điện bình quân ngưỡng 1.920,3732 đồng/kWh từ ngày 4/5/2023-8/11/2023 và lên 2.006,79 đồng/kWh từ ngày 9/11/2023 cho đến nay.

Nguồn điện giá rẻ giảm 

Nguyên nhân lỗ là do chi phí sản xuất kinh doanh điện tăng cao. Tổng chi phí này gồm chi phí từ các khâu phát điện, truyền tải điện, phân phối - bán lẻ điện và phụ trợ - quản lý ngành.

Tại tọa đàm, ông Nguyễn Thế Hữu, Phó cục trưởng Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công thương) cho hay, quá trình kiểm tra cho thấy, năm qua, giá nhiên liệu đầu vào cho sản xuất điện gồm giá than, dầu, khí, tỷ giá ngoại tệ đều tăng cao do biến động của tình hình chính trị xã hội toàn thế giới cùng với ảnh hưởng của hiện tượng El Nino khiến cơ cấu nguồn điện biến động theo hướng bất lợi.

"Tức là nguồn cho điện giá rẻ như thủy điện giảm trong khi nguồn điện có giá đắt như điện than, điện dầu tăng cao.

Cùng với đó, nhu cầu điện của Việt Nam tăng cao, xấp xỉ 10-11%, dẫn đến, ngoài các nguồn điện rẻ đã sử dụng hết, chúng ta tiếp tục sử dụng nguồn tăng thêm có giá cao hơn. Tất cả những yếu tố đó dẫn tới chi phí phát điện tăng cao", ông Hữu lập luận.

Còn ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nhìn nhận, giá bán điện thấp hơn giá thành sản xuất, giá thành phân phối là một bất cập. Bất cập ở chỗ, về lâu dài không thúc đẩy sản xuất điện. Điều này ảnh hưởng đến an ninh, ổn định cung ứng điện.

"Thực tiễn thời gian qua, có thời điểm, không ổn định nguồn cung điện thì thiệt hại chung cho nền kinh tế, cho người dân, doanh nghiệp", ông Hiếu nói.

Giá điện cần tính đúng, tính đủ? 

Trước thực tế này, ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý (Bộ Tài chính) cho rằng, chúng ta phải nhìn thẳng vào sự thật để giải quyết.

Giải quyết bằng cách nào? Theo ông Thỏa, cần bám vào các quy định của Nghị quyết 55 và Quyết định số 5. 

Cụ thể, Nghị quyết 55 ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị đã yêu cầu áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng, trong đó có giá điện. Vấn đề nữa là phải xóa bỏ mọi rào cản để bảo đảm cho giá điện minh bạch theo cơ chế thị trường.

Còn Quyết định số 5 quy định: Căn cứ đầu vào thay đổi bao nhiêu trong khoảng 3 tháng thì EVN được phép điều chỉnh giá điện bao nhiêu %. 

Với các chủ trương điều hành như trên, theo ông Thoả, cần giải quyết các bất cập trên nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ.

Khẳng định nếu chúng ta làm được điều trên thì sẽ không có hệ quả lỗ của ngành điện, không có việc lỗ để bao cấp cho nền kinh tế, vị chuyên gia cho hay "việc tính đúng, tính đủ thì không phải EVN tính bao nhiêu cũng được mà đã có cơ chế, quy định của Nhà nước".

Còn về dài hạn, theo vị chuyên gia, cần phải nhanh chóng sửa cơ chế chính sách giá điện trong Luật Điện lực. Lần này trong Luật Điện lực (sửa đổi), nguyên tắc điều hành giá như thế nào, căn cứ điều hành giá như thế nào, quy trình điều hành giá ra sao... phải rất mạch lạc. Với tầm nhìn dài hạn mới có thể xử lý được những yêu cầu đặt ra đối với một trong những vấn đề cốt lõi của ngành điện.

Đồng quan điểm, ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh, nhấn mạnh, chúng ta cần nhìn vào mặt dài hạn để có cách thức điều chỉnh giá điện bảo đảm tính ổn định nhưng vẫn phải tạo cơ hội cho doanh nghiệp tư nhân có lợi nhuận và có động lực đầu tư và nguồn điện.

Theo ông Sơn, nếu so giữa thủy điện với điện gió, điện mặt trời, thì thủy điện sẽ được ưu tiên lựa chọn vì ổn định, điều tiết được và chi phí rẻ hơn. Tuy nhiên, nguồn thủy điện của chúng ta gần như đã cạn kiệt, các dự án đầu tư mới đều là mở rộng những dự án thủy điện sẵn có.

Trong khi đó, điện tái tạo như điện gió, điện mặt trời có những ưu điểm nhưng cũng có những nhược điểm về bảo đảm an ninh năng lượng. Do đó, làm sao phải cân đối trong việc bảo đảm đủ điện và lợi ích của nhà đầu tư.

Trong câu chuyện này, ông Sơn nói thẳng, với những chi phí ngày càng tăng như tỷ giá thay đổi, chi phí sản xuất, sắt thép xi măng, nhân công... tăng lên thì không thể nào có giá điện rẻ đi được.