Đại biểu Quốc hội: Tôi rất khao khát Việt Nam có đường sắt tốc độ cao

Cần xây dựng ngành công nghiệp phụ trợ đường sắt tốc độ cao

Chiều nay (20/11), Quốc hội thảo luận ở hội trường về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam.

Phát biểu thảo luận, đại biểu Trần Hoàng Ngân (đoàn TP.HCM) cho biết, đường sắt tốc độ cao đã được nhiều nước đưa vào sử dụng, mang lại hiệu quả.

"Tôi may mắn trải nghiệm đường sắt tốc độ cao ở châu Âu, nên tôi rất khao khát Việt Nam có được loại hình giao thông này", ông Ngân nói và cho biết, 15 năm trước chúng ta đã thảo luận về dự án này, nhưng lúc đó chưa đáp ứng được về nguồn lực.

Theo đại biểu Trần Hoàng Ngân, hiện nay kinh tế vĩ mô ổn định, nợ công thấp, chúng ta hoàn toàn có thể thực hiện dự án đường sắt tốc độ cao. Khi đường sắt tốc độ cao đi vào hoạt động thì sẽ thu hút được khách du lịch, nhà đầu tư nước ngoài, khai thác được tiềm năng, lợi thế của các địa phương mà đường sắt đi qua, đặc biệt là các tỉnh miền Trung.

Đại biểu Ngân lưu ý, với dự án đường sắt tốc độ cao, đặc biệt phải chú trọng yêu cầu về kỹ thuật, an toàn.

"Tuyệt đối không vì chi phí và nguồn thu mà bỏ qua yêu cầu kỹ thuật và an toàn", ông Ngân nói.

Về nguồn vốn, vị đại biểu đoàn TP.HCM cho rằng, do số vốn dành cho dự án lớn nên cần tập trung huy động ở trong nước, vay ưu đãi nước ngoài, hạn chế vay ODA.

"Cùng với đó là cần huy động doanh nghiệp trong nước có chuyên môn để xây dựng dự án. Cần xây dựng ngành công nghiệp, nhân lực phụ trợ đường sắt tốc độ cao và đường sắt đô thị", ông Ngân đề xuất.

Ngoài ra, trong quá trình thực hiện dự án, để giảm áp lực ngân sách nhà nước, cần quan tâm đến nguồn thu từ việc đấu giá đất ở gần nhà ga, vùng phụ cận, TOD.

"Hiện nay đất công còn lãng phí, nên tổ chức đấu giá sớm. Tiếp đến là vốn ở tại doanh nghiệp nhà nước lớn nhưng thiếu cơ chế đột phá. Các địa phương có đường sắt đi qua, trong tương lai địa phương này sẽ tự chủ được ngân sách, không cần thiết điều tiết từ trung ương về", ông Ngân nói.

Tiếp tục rà soát và đề xuất các chính sách đặc thù đặc biệt

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, hoàn toàn đồng tình với sự cần thiết đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam với những cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý và những lý do được nêu tại Tờ trình của Chính phủ.

Tuy nhiên, ông Sơn cho rằng, thực tế cho thấy, một số dự án quan trọng quốc gia sau khi được Quốc hội thông qua đã phát sinh nhiều vấn đề dẫn đến phải xin điều chỉnh lại chủ trương.

Do vậy, để dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam mang tính khả thi, đáp ứng mong đợi của cử tri và nhân dân cả nước, đại biểu Sơn đề nghị Chính phủ cần quan tâm, xem xét một số vấn đề trọng tâm.

Thứ nhất, các quy hoạch phải đảm bảo kết nối đồng bộ để việc gom và giải tỏa hàng hóa được thuận lợi, nhằm phát huy hiệu quả kết nối giữa các phương thức giao thông, giảm chi phí đi lại và chi phí logistics.

Thứ hai, về công nghệ, Chính phủ đã đề xuất công nghệ chạy trên ray, công nghệ đoàn tàu động lực phân tán với tàu khách, tàu hàng áp dụng công nghệ động lực tập trung, thông tin tín hiệu áp dụng như một số nước.

"Tuy nhiên, hiện chưa rõ công nghệ theo khung tiêu chuẩn nào, tỷ lệ nội địa hóa là bao nhiêu. Tôi đề nghị có định hướng lựa chọn công nghệ hiện đại nhưng phải đảm bảo tính phổ quát nhằm nâng cao tính cạnh tranh trong việc lựa chọn đối tác cung cấp sản phẩm và sẵn sàng chuyển giao công nghệ cho Việt Nam. Đề án phát triển công nghiệp cần xây dựng lộ trình và nguồn lực cụ thể để đảm bảo việc chuyển giao và tiếp nhận công nghệ phù hợp với tiến độ dự án", ông Sơn nói.

Thứ ba, về các nhà ga, theo hồ sơ dự án ga hành khách tại một số địa phương được bố trí cơ bản không nằm trong các vị trí trung tâm đô thị hiện nay (ga Ngọc Hồi, ga Thủ Thiêm, ga Nam Định...). Trong khi đó để bảo đảm tối đa hiệu quả dự án thì các vị trí ga phải được bố trí thuận lợi thu hút được nhiều hành khách nhất.

"Do đó, khi lập báo cáo nghiên cứu khả thi cần làm rõ lý do, cơ sở lựa chọn vị trí các ga của dự án và đánh giá kỹ lưỡng để bảo đảm tính hấp dẫn, thuận tiện của ga trong vận chuyển hành khách, có định hướng phát triển thêm các ga tiềm năng theo đề xuất của một số địa phương có tuyến đường sắt tốc độ cao đi qua", ông Sơn đề nghị.

Thứ tư, để đảm bảo tiến độ dự án cơ bản hoàn thành toàn tuyến vào năm 2035 cần phải huy động tối đa nguồn lực trong và ngoài nước để triển khai dự án.

"Đây là dự án khó, mới, chưa có tiền lệ, vì vậy cần phải đặc biệt lưu ý đến công tác thuê tư vấn quốc tế có năng lực để hỗ trợ chủ đầu tư quản lý dự án, lựa chọn tư vấn thiết kế, tư vấn thẩm tra có năng lực thực sự để dự án đạt tiến độ nhanh nhất, chất lượng cao nhất. Đồng thời, tiếp tục rà soát và đề xuất các chính sách đặc thù đặc biệt để tháo gỡ khác khó khăn vướng mắc trong quá trình triển khai các bước tiếp theo", đại biểu nói.

Thị phần đường sắt đủ lớn để đầu tư, nhận chuyển giao công nghệ

Đồng tình thực hiện chủ trương xây dựng đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) cho rằng nước ta có hình dạng kéo dài, lưu lượng hàng hóa lớn, nhu cầu kết nối các trung tâm kinh tế dọc hành lang kinh tế Bắc - Nam cao, nhiều khu vực vốn có tiềm năng phát triển nhưng chưa thực hiện được do "nút thắt" của chi phí logistics cao.

Hơn nữa, quy mô kinh tế đang đà tăng nhanh, nhu cầu vận chuyển hàng hóa tăng lớn, chúng ta cần tăng lượng hàng hóa xuất khẩu sang thị trường châu Âu, Trung Đông, Bắc Á… để giảm bớt tập trung vào một số thị trường.

Do vậy, đại biểu đề nghị cần phát triển đường sắt Bắc - Nam tốc độ cao để kết nối liên vận với mạng lưới quốc tế cùng khu vực để giải quyết "nút thắt" về logistics.

"Dù dự án là cần thiết và chúng ta đủ khả năng đầu tư nhưng đây là dự án lớn quan trọng, ảnh hưởng lớn nên cần đánh giá kỹ, với góc nhìn đa chiều để lựa chọn phương án tốt nhất", đại biểu Cường đề xuất.

Ông Cường cũng cho rằng cần phát triển dự án này để phục vụ nhu cầu lưỡng dụng cả hành khách và hàng hóa chứ không chỉ chủ yếu vận tải hành khách và vận tải hàng hóa khi cần thiết.

Lý do ông Cường đưa ra là vì dọc trục Bắc - Nam có mức độ tập trung dân số chỉ bằng 1/10 tuyến Bắc Kinh - Thượng Hải (Trung Quốc) và 1/2 tuyến Đài Bắc - Cao Hùng (Đài Loan, Trung Quốc). Do đó nếu chỉ vận tải khách thì sẽ lãng phí 50% công suất, doanh thu vận tải hành khách không đủ để bù đắp chi phí vận hành, nguy cơ thua lỗ lớn như tuyến Đài Bắc - Cao Hùng.

Hơn nữa, nếu không phục vụ vào vận tải hàng hóa sẽ không giải quyết được "nút thắt" logistics, không đáp ứng được nhu cầu vận tải hàng hóa dọc trục Bắc - Nam, không liên vận với đường sắt quốc tế.

Việc cải tạo đường sắt hiện hữu, theo ông Cường, là không lớn so với công suất hiện tại vì các tuyến này vốn là đường đơn nên số lượng tàu tăng lên chỉ khoảng 1,5 lần và có hàng nghìn nút giao với khu dân sinh, đồng nghĩa vận tốc không thể tăng nhanh so với hiện tại đang đảm nhận khoảng 1%.

Thêm vào đó, tuyến đường sắt hiện tại là đường đơn, không liên thông với đường sắt vận tải quốc tế, do vậy làm tăng chi phí, thời gian trung chuyển hàng hoá.

Từ những lý do đó, đại biểu Cường đề nghị nên xây dựng tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam phục vụ lưỡng dụng để kết nối với vận tải quốc tế, thu hút đầu tư dọc tuyến để khai thác tối đa công suất, tăng nguồn thu, tránh lấy ngân sách bù lỗ hàng năm.

Cho rằng việc đầu tư dự án phải thực hiện theo phương thức chuyển giao công nghệ để làm chủ quá trình đầu tư và phát triển ngành công nghệ đường sắt trong nước, ông Cường nêu bài học kinh nghiệm từ 3 dự án đường sắt đô thị do nhà đầu tư nước ngoài đầu tư trọn gói khi điều kiện không đáp ứng, nhà đầu tư nước ngoài có thể tạm dừng và yêu cầu phạt hợp đồng.

Thêm nữa, quá trình vận hành, sửa chữa, bảo trì, bảo dưỡng sẽ phải lệ thuộc mãi mãi vào nhà đầu tư nước ngoài.

Đại biểu lấy kinh nghiệm từ việc xây dựng đường dây 500kW mạch 3 có thể hoàn thành thần tốc là nhờ chúng ta chủ công nghệ, trực tiếp thi công có thể "vượt nắng, thắng mưa".

Hơn nữa, ông cho rằng, thị phần đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam và các dự án đường sắt đô thị của Hà Nội, TP.HCM có thị phần đủ lớn để nhận chuyển giao công nghệ và chỉ nên mua trọn gói một số bộ phận đặc thù.

"Khi làm chủ công nghệ, ta không chỉ có tuyến đường sắt Bắc - Nam mà còn có thể phát triển ngành công nghiệp đường sắt. Do vậy, khi lựa chọn nhà cung cấp thì quan tâm lựa chọn công nghệ nào có nhiều nhà cung cấp cạnh tranh để chuyển giao công nghệ cho ta", đại biểu đề nghị.