Đặt tên phường, xã sau sáp nhập nên thế nào?

Ông Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa - Giáo dục của Quốc hội trao đổi với Báo Giao thông xung quanh vấn đề này.

Ông Bùi Hoài Sơn.

Tôn trọng truyền thống văn hóa, lịch sử

Vừa qua việc đặt tên cho xã, phường sau sáp nhập tạo ra những ý kiến trái chiều. Điển hình như quê hương của "Bà chúa thơ Nôm" Hồ Xuân Hương là xã Quỳnh Đôi, khi sáp nhập với xã Quỳnh Hậu, tên dự kiến sẽ là xã Đôi Hậu. Người dân Quỳnh Đôi đương nhiên không đồng thuận. Ông nhìn nhận vấn đề này thế nào?

Việc đặt tên cho một đơn vị hành chính không chỉ đơn thuần là công việc của chính quyền. Điều này phải thể hiện được truyền thống lịch sử địa phương, những dấu ấn gắn với người dân, thể hiện niềm tự hào đã được bao thế hệ người dân địa phương vun đắp và cả những mơ ước của họ gắn với những địa danh đó.

Không phải ngẫu nhiên mà những tên đất, tên làng, trải qua thời gian, gắn bó với lịch sử luôn được đặt một cách có ý nghĩa và rất trân trọng. Vì thế, khi đặt tên mới cho một đơn vị hành chính rất cần cân nhắc đến truyền thống lịch sử, văn hóa và nguyện vọng của nhân dân địa phương, tránh những hệ lụy không đáng có về sau.

Phải chăng, những địa danh trong quá khứ luôn ẩn chứa những giá trị lịch sử, văn hóa nhất định, gần gũi nhất đối với đời sống của nhiều thế hệ người dân nên để thay đổi là không đơn giản, thưa ông?

Đúng vậy. Cái tên đó có thể là những mong ước về một cuộc sống tốt đẹp hơn, thường được thể hiện bằng chữ Hán như: An Thái, Nhân Hòa, An Ninh, Thượng Thọ… hay gắn với dòng họ lập làng, có đông người nhất như: Bùi Xá, Cao Xá, Lê Xá… hoặc gắn với đặc thù cảnh quan, môi trường thiên nhiên như: Hạc Trì, Đông Sơn, Hào Nam…

Như vậy có nghĩa là tên địa danh luôn gắn với những thông điệp nhất định nào đó. Mà "trống làng nào làng ấy đánh, thánh làng nào làng ấy thờ". Chưa kể ngày nay, các địa phương còn có nhiều tín ngưỡng, tôn giáo khác biệt.

Vì thế, việc sáp nhập, thay đổi không chỉ dễ dẫn đến tình trạng làm mất bản sắc của vùng đất, nguy hiểm hơn còn có thể gây ra những xung đột, mâu thuẫn không cần thiết.

Cần lắng nghe, tham vấn cộng đồng

Nói như vậy, yếu tố lịch sử, địa lý và văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc đặt tên mới, đòi hỏi sự cẩn trọng chứ không đơn thuần là việc đặt một cái tên là xong?

Chắc chắn là như vậy. Trải qua thời gian, tên đất, tên làng lại được kết tinh thành rất nhiều giá trị đặc biệt khác, qua ca dao, tục ngữ, lễ hội, phong tục, tập quán, cả danh nhân lịch sử…

Trước kia, thậm chí người ta còn gắn tên làng với tên người để thấy tầm quan trọng của truyền thống của một vùng đất quan trọng thế nào. Mở rộng hơn làng, các xã hay tổng, trấn trước kia, huyện, tỉnh bây giờ, hay cả một vùng Đông, Đoài, Sơn Nam… cũng đều là những vùng văn hóa.

Hiện vẫn chưa có quy định cụ thể nào về việc đặt tên mới cho phường, xã sau sáp nhập. Ví dụ người dân xã Quỳnh Đôi và Quỳnh Hậu đều muốn giữ nguyên tên cũ thì theo ông trường hợp này xử lý thế nào?

Tham vấn cộng đồng và các bên liên quan khi đề xuất và quyết định tên gọi mới là một phương pháp rất quan trọng để bảo đảm tính minh bạch trong quá trình đặt tên đơn vị hành chính mới.

Đây là cách tốt nhất để bảo đảm rằng, quyết định đặt tên đơn vị hành chính mới được đưa ra dựa trên ý kiến và nhu cầu của cộng đồng, thể hiện sự tôn trọng quan điểm và nguyện vọng của những người sống trong khu vực đó. Đây không chỉ là cách để lắng nghe ý kiến mà còn tạo ra sự tham gia và ủng hộ từ phía cộng đồng.

Khi cộng đồng thấy họ có thể tham gia vào quá trình quyết định, họ có khả năng cao hơn để ủng hộ và chấp nhận quyết định cuối cùng. Tham vấn cộng đồng còn có thể giúp phát hiện những ý tưởng và gợi ý tên gọi mới mà các cơ quan quản lý Nhà nước chưa nghĩ đến.

Vì vậy, việc tổ chức cuộc họp hoặc khảo sát để lắng nghe ý kiến và gợi ý tên mới từ cư dân là một ý tưởng rất tốt và có ý nghĩa, giúp xây dựng sự đồng thuận và tạo ra tên gọi phù hợp.

Cân nhắc 5 nguyên tắc

Vậy, để đảm bảo việc đặt tên đơn vị hành chính mới phản ánh đúng lịch sử và văn hóa của khu vực, theo ông có nên tuân theo một số nguyên tắc nhất định?

Xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An là nơi có bề dày truyền thống lịch sử, có nhiều danh nhân nổi tiếng. Ảnh: D.V.

Không có công thức cố định nào cho việc này, bởi để hài hòa được yếu tố lịch sử và văn hóa còn phụ thuộc vào từng địa phương, thậm chí là từng trường hợp cụ thể. Tuy nhiên có thể có một số nguyên tắc chung.

Thứ nhất, phải nghiên cứu kỹ lịch sử và văn hóa của địa phương.

Thứ hai, cần tham vấn cộng đồng địa phương, bao gồm cả các nhóm dân tộc, văn hóa, dòng họ, lãnh đạo địa phương qua cuộc họp cộng đồng, hoặc các cuộc thăm dò ý kiến, kể cả thảo luận trên mạng.

Thứ ba là chú ý, cân nhắc sử dụng ngôn ngữ địa phương. Điều này không chỉ giúp tôn vinh và bảo tồn ngôn ngữ và văn hóa địa phương, mà còn giúp tạo ra một liên kết mạnh mẽ hơn giữa cộng đồng và địa danh.

Thứ tư là cân nhắc ý nghĩa lịch sử và văn hóa. Theo đó, khi đặt tên cho một địa danh mới, phải cân nhắc ý nghĩa lịch sử và văn hóa của tên đó. Tránh việc chọn các từ ngữ hoặc tên gọi có thể gây tranh cãi hoặc không tôn trọng đến một phần của cộng đồng.

Thứ năm là thực hiện quy trình chặt chẽ, bảo đảm tuân thủ các quy trình và quy định pháp lý khi đặt tên cho địa danh mới.

Phải đảm bảo không rắc rối giấy tờ

Có ý kiến cho rằng, nên chọn tên của một trong các địa phương sáp nhập để đặt tên cho địa phương mới. Như vậy ít nhất cũng giữ lại được một tên địa phương quen thuộc và được ít nhất dân cư một phường không phải thay đổi thông tin. Ông nghĩ sao?

Không có gì là không thể, miễn là có sự chuẩn bị, nghiên cứu kỹ và thực hiện đúng quy trình. Thực tế, chúng ta đã từng làm chuyện này với khá nhiều địa danh. Theo tôi, đây còn là một lựa chọn hợp lý, nhất là khi tên đó có ý nghĩa lịch sử, văn hóa hoặc ý nghĩa đặc biệt đối với cộng đồng.

Tuy nhiên, điều quan trọng là phải đảm bảo việc sử dụng lại tên gọi này không gây ra rắc rối giấy tờ và hỗ trợ quá trình sáp nhập một cách thuận lợi.

Để làm được điều đó, trước khi thực hiện sử dụng lại tên gọi, phải thông báo và giải thích cho cộng đồng về lý do và ý nghĩa của việc này để họ chấp nhận.

Thêm vào đó, cần bảo đảm việc sử dụng lại tên gọi được thực hiện thông qua các quy trình chặt chẽ, các thông tin liên lạc như địa chỉ, hồ sơ đăng ký đất đai, khai sinh, kết hôn… của đơn vị hành chính mới được cập nhật và phản ánh đúng tên gọi mới, tránh gây nhầm lẫn và rắc rối khi liên lạc. Nhất là các thông tin, giấy tờ liên quan đến ngân hàng, bưu điện, các cơ quan Nhà nước khác.

Người dân một số xã lo ngại, xã của họ từng công nhận là xã anh hùng, nay sáp nhập sẽ trở về thôn, sẽ không còn là xã anh hùng nữa. Có lời giải nào cho bài toán này không, thưa ông?

Lo ngại này là hoàn toàn hiểu được. Yếu tố lịch sử và danh hiệu này đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy tinh thần đoàn kết, tự hào dân tộc và lòng yêu nước của cộng đồng.Vì thế, quá trình sáp nhập, cần thảo luận với cộng đồng địa phương về cách thức bảo tồn và tôn vinh di sản lịch sử của xã, bao gồm cả danh hiệu "xã anh hùng".

Có thể xem xét việc tạo ra các biện pháp để bảo vệ và phát triển di sản này, bao gồm việc tạo ra các kỷ niệm, bảo tàng, hoặc các chương trình giáo dục về lịch sử và văn hóa địa phương.

Cám ơn ông!