Đầu tư thẻ vé metro, đừng mỗi nơi một kiểu

Trước việc Ban quản lý dự án đường sắt đô thị (metro) Bến Thành - Suối Tiên đề xuất đầu tư bổ sung 159 tỷ đồng để nâng cấp hệ thống bán vé tự động, các chuyên gia đề nghị cân nhắc hiệu quả trước khi quyết định.

Mỗi dự án một tiêu chuẩn

Ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM (MAUR, chủ đầu tư) vừa đề xuất thực hiện dự án nâng cấp hệ thống thẻ vé tự động tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên (dự kiến khai thác thương mại quý IV/2023) với 159 tỷ đồng từ ngân sách thành phố.

Theo chủ đầu tư, hệ thống thẻ vé được tư vấn chung lập từ năm 2010 và nhà thầu Hitachi (Nhật Bản) bắt đầu thực hiện thiết kế kỹ thuật chi tiết từ năm 2015.

Thời điểm trên chưa có tiêu chuẩn chung nên MAUR chọn thẻ công nghệ thẻ vé loại C (ISO/IEC 10892) làm tiêu chuẩn chính.

Đến nay, thiết kế hệ thống trên bộc lộ hạn chế là chỉ dùng cho 3 loại vé: Vé 1 lượt, vé ngày (gồm 1 ngày và 3 ngày) và thẻ tích tiền. Các loại vé này không định danh nên không thể áp dụng cho các loại vé giảm giá và vé tháng.

Việc nạp tiền vào vé chỉ có thể thực hiện tại máy bán vé hoặc quầy của nhà ga, chưa nạp được tiền theo hình thức phổ biến khác như chuyển khoản ngân hàng, thẻ tín dụng hoặc ví điện tử.

Hệ thống cũng chưa thể kết nối với hệ thống thu phí của các tuyến đường sắt đô thị nói riêng và hệ thống giao thông công cộng của thành phố nói chung (buýt, buýt nhanh BRT).

Theo MAUR, để liên thông thẻ vé giữa tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên với hệ thống buýt, buýt nhanh BRT, hệ thống thẻ vé của dự án cần được nâng cấp bổ sung thiết bị phần cứng, hạ tầng công nghệ thông tin, phần mềm và chạy song song với hệ thống thẻ vé được thiết kế theo dự án. Trong đó, mỗi ga sẽ lắp đặt thêm ít nhất 2 cổng soát vé cạnh các cổng theo thiết kế.

Theo tìm hiểu của Báo Giao thông, trong số 3 dự án metro đang khai thác hoặc sắp hoàn thành (Cát Linh - Hà Đông, Nhổn - ga Hà Nội, Bến Thành - Suối Tiên), mỗi dự án áp dụng tiêu chuẩn hệ thống thẻ vé khác nhau.

Tuy vậy, đặc điểm chung là áp dụng phương thức nạp tiền mua vé tại máy bán vé tự động hoặc trực tiếp tại quầy, thẻ tích tiền, chưa áp dụng nạp tiền qua ngân hàng, thẻ ATM hay ví điện tử.

Tại tuyến Cát Linh - Hà Đông, máy bán vé tự động hiện chỉ bán vé lượt (chuyến), còn vé ngày, tháng được bán tại quầy; vé lượt, tháng có hình thức thẻ (để đi qua cổng soát vé), còn vé ngày là vé giấy giống như vé xe buýt.

Cần quy chuẩn chung

Điều khiến dư luận quan tâm là hệ thống hiện nay của tuyến metro Cát Linh - Hà Đông hoạt động bình thường, gây phát sinh chi phí không đáng kể (in, quản lý vé giấy).

Trong khi với tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên, để nâng cấp hệ thống thẻ vé phải chi phí tới 159 tỷ đồng. Vì vậy, có người ủng hộ song cũng có ý kiến trái chiều về đề xuất trên.

Theo chuyên gia đường sắt Nguyễn Ân, công nghệ thẻ vé của tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên không phải “lạc hậu” như một số ý kiến nhận định.

Bởi, hệ thống này được thiết kế theo nguyên lý chung là giá mở cửa và cộng thêm tiền theo thực tế km di chuyển, trên cơ sở đó tính ra giá vé ngày, vé tháng. Hình thức vé có dạng thẻ quẹt từ để đi qua cổng soát vé tự động.

“Cách giải quyết chế độ miễn, giảm giá vé được giải quyết bằng vé nạp tiền nên khá đơn giản. Hành khách được giảm bao nhiêu thì nạp tiền vào vé nạp tiền để đi khi đến lúc hết tiền. Hết tiền là tính theo thời gian. Ví dụ, vé tháng đối với sinh viên là 100 nghìn đồng, chỉ cần nộp tiền là được mã hóa cho một vé thì từ 0h ngày 1 đến ngày 30 là hết giá trị.

Đây không phải là vấn đề phức tạp, nên việc bỏ ra 159 tỷ đồng để đầu tư cho hệ thống thẻ vé là vô cùng tốn kém. Ý tưởng đầu tư và hiệu quả mang lại không tương ứng với nhau”, ông Ân nói.

Theo ông, việc nâng cấp giải pháp thanh toán là đúng, nhưng trên cơ sở hệ thống thẻ vé của dự án, giải pháp nào kết hợp được thủ công thì nên tính đến, chứ không nhất thiết phải tự động hóa hoàn toàn, dẫn đến tốn phí rất lớn về đầu tư.

Nhìn từ tuyến metro Cát Linh - Hà Đông, ông Hồ Ánh Sáng, nguyên chuyên viên cao cấp Vụ Khoa học - Công nghệ, Bộ GTVT cho biết thêm, hệ thống thẻ vé của tuyến Bến Thành - Suối Tiên ở mức tiên tiến hơn.

“Xét theo khía cạnh phát triển công nghệ thì hệ thống thẻ của các tuyến trên cần nâng cấp, nhưng có thực sự cần thiết? Các tuyến đường sắt ở TP.HCM mỗi tuyến một tiêu chuẩn thẻ vé, nên việc nâng cấp ở tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên có ý nghĩa gì không?

Tôi cho rằng 5 - 10 năm nữa, trong nước nên chấp nhận dùng hệ thống thẻ vé theo thiết kế dự án. Khi nào mỗi thành phố có vài tuyến metro thì lập hệ thống chung, thống nhất. Hành khách chỉ cần một loại thẻ vé là đi được tất cả các tuyến”, ông Sáng nói.

Cũng theo các chuyên gia trên, bất cập hiện nay là chưa có quy chuẩn chung về hệ thống thẻ vé metro. Do đó, cơ quan quản lý nên sớm xây dựng khung tiêu chuẩn quốc gia, tránh tình trạng mỗi dự án áp dụng một tiêu chuẩn riêng.

Tàu Cát Linh - Hà Đông vận hành thương mại: Nhiều người mua vé tháng đi lại