Giá trên trời, nhà thầu cao tốc khó nhập khẩu cát

Cát khai thác không đủ nhu cầu

Càng về cuối năm, không khí thi công tại dự án cao tốc Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng càng thêm cấp tập.

Đảm nhận thi công gần 18km tuyến chính tại dự án thành phần 3 đoạn qua địa bàn tỉnh Hậu Giang, ông Vũ Đình Tân, Phó giám đốc Công ty CP Xây dựng và Lắp máy Trung Nam (Trung Nam E&C) cho biết, theo tính toán, nhu cầu cát khoảng gần 3,4 triệu m3. Riêng năm 2024, khối lượng cần huy động là gần 1 triệu m3.

Hiện nhà thầu đã được tỉnh Bến Tre giao hai vị trí mỏ trên sông Ba Lai và sông Tiền để khai thác theo cơ chế đặc thù. 

Trong thời gian chờ cấp phép, được sự chấp thuận của chủ đầu tư, nhà thầu đã mua nguồn cát thương mại (khoảng 150.000m3) để thi công đường công vụ, đường gom, san lấp mặt bằng.

Từ nay đến cuối năm 2024, khối lượng cát mà nhà thầu cần huy động là hơn 200.000m3. Trong khi, trữ lượng cát dự kiến khai thác theo cơ chế đặc thù chỉ đáp ứng hơn 50% nhu cầu.

"Nhà thầu đang tích cực mua nguồn cát thương mại, trong đó có cả nguồn cát nhập khẩu Campuchia dù phải chịu lỗ so với đơn giá dự toán", ông Tân cho biết thêm.

Thi công 7km tuyến chính tại dự án cao tốc Bắc - Nam đoạn Cần Thơ - Hậu Giang, khối lượng cát đắp nền Tổng công ty 36 cần huy động khoảng 1 triệu m3.

Thượng tá Nguyễn Đăng Thuận, Phó tổng giám đốc Tổng công ty 36 cho biết, tỉnh An Giang đã hỗ trợ cấp mỏ cát Phú An với trữ lượng khoảng 700.000m3 cho đơn vị khai thác. 

Đến nay, trữ lượng còn lại không còn nhiều. Với khối lượng còn thiếu khoảng 300.000m3, đơn vị đang xin cấp phép hai mỏ cát ở Bến Tre và đề nghị tỉnh Vĩnh Long hỗ trợ thêm.

"Phương án mua cát từ Campuchia cũng được đơn vị tính đến và đã mua khoảng 30.000m3. 

Song, chi phí quá cao, gấp đôi so với giá cát hiện tại nên chúng tôi đã dừng không mua nữa", ông Thuận thông tin.

Bỏ cuộc vì giá cao

Lãnh đạo một nhà thầu tham gia thi công cao tốc Bắc - Nam đoạn Cần Thơ - Cà Mau (xin giấu tên) thừa nhận, giá quá cao là một trong những nguyên nhân chính khiến các đơn vị thi công hạn chế tính đến việc mua cát nhập khẩu từ Campuchia.

Giá mua cát tại chân công trình các dự án cao tốc chỉ từ 180.000 - 200.000/m3. Thế nhưng, với cát từ Campuchia, giá mua tại cửa khẩu đã là 190.000 đồng. Khi đưa đến chân công trình tại ĐBSCL, TP.HCM, giá mua từ 280.000 - 300.000 đồng/m3.

Theo đại diện một đơn vị kinh doanh khai thác, vận chuyển cát từ Campuchia, nếu mua thương mại theo hình thức bán lẻ, các nhà thầu Việt Nam vừa phải chịu giá bán cao ngất ngưởng, việc đáp ứng đủ khối lượng cũng rất khó.

Muốn có được khối lượng lớn, các nhà thầu phải tính đến phương án mua quyền khai thác một khối lượng cát nhất định của chủ mỏ ở Campuchia và tự vận chuyển từ mỏ về công trường.

Làm theo cách này, giá cát về tới chân công trình cao tốc ở ĐBSCL khoảng 230.000 - 240.000 đồng/m3. Nếu mua lẻ, giá có thể đến 270.000 - 300.000 đồng.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là nhà thầu sẽ phải bỏ ra số tiền rất lớn đưa cho chủ mỏ (mỏ nhỏ cũng khoảng 1 triệu USD). 

Chưa kể, phục vụ công tác vận chuyển, nhà thầu Việt phải tự thuê sà lan với giá 300 triệu/tháng cùng tiền đặt cọc thuê khoảng 1 tỷ đồng/sà lan. 

Trường hợp thuê từ 5 - 10 chiếc, kinh phí ban đầu bỏ ra không hề nhỏ. "Đó là lý do các đơn vị thi công rất ít dùng cát nhập khẩu", đại diện doanh nghiệp nói.

Các mỏ cát bị thu hẹp vì khai thác quá nhiều

Báo cáo gửi lãnh đạo Chính phủ hồi cuối tháng 6, Bộ Công thương cho biết, trong 3 năm (2021-2023) và 4 tháng đầu năm 2024, lượng cát nhập khẩu từ Campuchia khoảng 23,6 triệu m3 (mỗi năm nhập khẩu hơn 7 triệu m3).

Theo Bộ Công thương, mặt hàng cát xây dựng, cát san lấp không thuộc danh mục hàng hóa cấm nhập khẩu và khi nhập khẩu không cần giấy phép. Doanh nghiệp nhập khẩu cát chỉ cần có chức năng xuất nhập khẩu.

Chính phủ Campuchia chủ trương để thị trường mua bán tự do, các doanh nghiệp hai bên chủ động đàm phán và ký kết hợp đồng theo giá cả thống nhất.

Bên Campuchia trước đây chỉ có 3 doanh nghiệp được chính quyền nước này cho phép xuất khẩu cát và hiện nay chỉ còn 2. 

Có khoảng 40 doanh nghiệp Việt Nam ký hợp đồng mua cát từ Campuchia, nhưng thực tế chỉ khoảng 10 doanh nghiệp hoạt động vì lý do biên lợi nhuận thấp, thậm chí là lỗ.

Đại diện một doanh nghiệp cho biết, các doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động phương tiện, thiết bị khai thác như tàu, máy hút. 

Các chủ mỏ bên Campuchia không có phương tiện mà chỉ bán quyền khai thác mỏ.

Các mỏ cát bên Campuchia diện tích khá lớn, trải dài khoảng vài chục km. Doanh nghiệp Việt muốn mua loại cát nào (cát xây dựng hoặc cát san lấp) thì khai thác ở các khu vực đã được khảo sát, thăm dò về chủng loại cát từ trước đó.

Về phương thức tính toán, khi tàu hút cát đưa từ Việt Nam sang, cơ quan đăng kiểm Campuchia sẽ kiểm tra trọng tải, khối lượng cụ thể rồi cấp giấy chứng nhận. 

Sau khi tàu đầy cát, người giám sát bên phía chủ mỏ sẽ gạt ngang mặt khoang là có thể biết được cụ thể lượng cát là bao nhiêu.

"Công ty tôi có hơn chục tàu hút cát các loại đang hoạt động tại Campuchia. Tàu nhỏ giá cỡ 10 tỷ đồng, tàu lớn khoảng 50 tỷ đồng. Công suất khai thác từ 700 -3.000 khối mỗi tàu", vị này cho biết.

Về thủ tục, các doanh nghiệp nhập khẩu cát Việt Nam gặp một số vướng mắc hồi đầu năm vì Thông tư 04/2023 của Bộ Xây dựng ban hành. 

Quy chuẩn có hiệu lực từ 1/1/2024, khiến một số tàu cát phải neo đậu bến bãi dẫn đến phát sinh chi phí. Sau một thời gian, vấn đề đã được gỡ vướng.

Về chi phí, giá cát phía Campuchia bán cho phía Việt Nam khoảng 6 USD/m3. Các doanh nghiệp nhập khẩu cát phải đặt cọc từ 100 nghìn USD trở lên đến vài triệu USD, tùy thuộc vào khối lượng và điều kiện.

Trước đây, các mỏ cát bên Campuchia rất nhiều, nhưng hiện nay bị thu hẹp vì khai thác quá nhiều. 

Việc này dẫn đến các doanh nghiệp khai thác phải di chuyển sâu vào nội địa, chi phí tốn kém hơn. 

Ngoài ra, cũng không dễ để xác định chủng loại cát. Nếu cung cấp cho nhà thầu không đúng chủng loại sẽ bị phạt hợp đồng.

"Một số doanh nghiệp làm ăn chộp giật thường dùng chiêu trà trộn hóa đơn về bán cho các cá nhân, hoặc công ty khai thác cát lậu trong nước. 

Các doanh nghiệp bán hóa đơn chỉ ở mức 60-70%, từ đó bên mua hợp thức hóa cát khai thác chính ngạch dẫn đến họ có thể bán giá rẻ hơn so với chúng tôi khá nhiều.

Còn một chiêu khác là một số cá nhân, công ty khai thác cát lậu trong nước mua một số lượng nhỏ cát nhập khẩu từ Campuchia rồi trộn lẫn, chào hàng bán là cát nhập khẩu từ nước bạn", đại diện doanh nghiệp này thông tin