Nhà văn Khuất Quang Thụy: Đời lính còn sống là có lãi rồi!

Văn chương nở hoa giữa bom đạn

Gặp nhà văn Khuất Quang Thụy ở trụ sở Báo Văn nghệ, giữa lúc Hà Nội đang mùa dịch, cơ quan ông vắng tanh. Ở tuổi 71, Đại tá nhà văn Khuất Quang Thụy giống một cựu chiến binh hơn là một vị Tổng biên tập.

Ông đi đôi giày quân đội, tất xanh bộ đội, dáng vẻ dứt khoát và có sự nhẫn nại.

Cuộc trò chuyện của chúng tôi trở về hồi ức những năm tháng Khuất Quang Thụy là một người lính. Ông xung phong lên đường chiến đấu khi đang là học sinh năm cuối phổ thông, được phân công vào Sư đoàn 320, bắt đầu hành trình đời lính, lăn xả ở hầu hết các điểm nóng của cuộc chiến chống Mỹ.

Từ chiến trường miền Nam, tới Quảng Trị, Nam Lào, Tây Nguyên đều in dấu chân ông ở tất cả cương vị từ cán bộ, lính trinh sát…

Nhấp chén trà, nhà văn bồi hồi kể lại, giữa năm 1971, sau chiến dịch Đường 9 - Nam Lào, ông cùng đồng đội hành quân vào Tây Nguyên.

Đường giao thông chiến lược lúc này chưa thông, bộ đội phải hành quân chân đất mấy tháng ròng rã. Đây cũng là thời điểm bên Campuchia có đảo chính nên nguồn cung viện trợ lương thực, thuốc men gặp khó khăn.

Gạo để dành cho thương binh nên bộ đội thiếu lương thực, đói ăn. Một thời gian dài, ông cùng đồng đội phải ăn sắn qua ngày. Cái đói chưa hết, bệnh tật cũng không tha. Sốt rét triền miên khiến nhiều đồng đội của ông không trụ được.

“Tôi cũng trải qua đợt sốt rét tới trọc đầu, may là mình khỏe mạnh. Ai có bệnh mãn tính khó qua khỏi…”, ông kể.

Cuộc sống đói rét vẫn chưa bằng những lúc đối mặt với lằn ranh sống - chết. Hỏi Khuất Quang Thụy đã bao lần đứng giữa sự sống và cái chết, ông không tài nào nhớ nổi vì quá nhiều.

Tất cả các trận đánh thì “xong trận mới biết mình còn sống”.

Ký ức không bao giờ quên trong tâm trí ông là trận đánh ngày 29/4/1975. Sư đoàn của ông tiến công vào căn cứ Đồng Dù để mở đường cho bộ đội tấn công vào Sài Gòn.

Đó là trận đánh khốc liệt, đẫm máu. Hơn 100 chiến sĩ, đồng đội của ông đã ra đi mãi mãi. Họ không biết rằng, chỉ ngày mai thôi chiến thắng đã về.

Thậm chí, sau khi giải phóng miền Nam khoảng hơn 10 ngày, Khuất Quang Thụy vẫn suýt bỏ mạng khi tiếp quản căn cứ Đồng Dù để dọn dẹp. “Anh em đi dọn căn cứ, đổ thùng rác ra phát hiện trong đó có chùm lựu đạn.

Mấy anh em cảnh vệ hy sinh khi đi giúp tôi dọn phòng. Tôi cũng cách cái chết một sợi tóc…”, ông nhớ lại.

Những trải nghiệm của cuộc chiến hình thành trong ông thói quen ghi chép tất cả vào sổ tay về một thời gian khổ, những con người, cảnh ngộ, số phận éo le.

Để rồi, những ghi chép ấy dần đi vào các trang viết. Từ chàng thanh niên cầm súng, Khuất Quang Thụy bắt đầu tranh thủ giờ nghỉ ngơi giữa các trận đánh để làm thơ. Những tác phẩm thơ đầu tiên của ông ra đời giữa núi rừng Trường Sơn như thế.

Qua đường giao liên, ông gửi các bài thơ ra Hà Nội. Khuất Quang Thụy cứ chiến đấu, cứ viết, cứ gửi mà chẳng biết những tác phẩm ấy có tới được miền Bắc, được đăng báo hay không.

Ngày nọ, ông vỡ òa hạnh phúc khi bài thơ của mình được đọc trên sóng Đài tiếng nói Việt Nam. “Đó là nguồn động viên rất lớn, để tôi tự tin hơn và tiếp tục viết”, ông tâm sự.

Vẫn chưa bước ra khỏi đời lính

Chiến tranh đã lùi xa nhưng Khuất Quang Thụy vẫn chưa bao giờ bước ra khỏi từ trường của cuộc chiến. Ông kể, thời điểm bắt đầu cuộc sống mới, từng có lúc bị ám ảnh tâm lý. “Đang ngủ trưa, nghe tiếng mẹ xay thóc, tôi giật mình ngã từ trên võng xuống vì tưởng máy bay địch”, nhà văn nhớ lại.

“Khuất Quang Thụy cả đời chỉ loay hoay viết về đồng đội, về chiến tranh”, nhà phê bình văn học Ngô Vĩnh Bình từng nhận xét.

Với Khuất Quang Thụy, vết hằn chiến tranh chưa bao giờ dứt và luôn hiện lên trong suy nghĩ, khiến ông phải trang trải vào các trang viết. Theo lời nhà văn, ông không viết gì ngoài cuộc đời của mình. Mỗi tác phẩm là sự ký thác những ký ức chiến đấu, ký ức của đồng đội.

“Hy sinh trong chiến tranh không thể đo đếm được. Lính chiến chúng tôi có câu “còn sống là có lãi rồi”. Ít người sau này có cơ hội trở thành người viết văn để viết lại những ngày tháng đó. Bởi thế, những người như tôi cố gắng viết được càng nhiều càng tốt”, Tổng biên tập Báo Văn nghệ thổ lộ.

Ông thừa nhận, mỗi lần viết xong một tác phẩm là một lần “rỗng người” vì “đã moi hết ruột gan”. Rồi, các ký ức lại tràn về lấp đầy chỗ trống. Ông không quan tâm những gì mình viết ra có thể trở thành một tác phẩm để đời hay không, chỉ biết bản thân đã được giãi bày lòng mình, trang trải được tâm tư với các đồng đội.

Các đồng đội cũng là độc giả quan trọng nhất của nhà văn ấy. Khuất Quang Thụy tâm sự, hầu như ông luôn bắt đầu ý tưởng các tác phẩm từ những nhân vật thật.

Do đó, mỗi lần các đồng đội đọc, họ đều bàn tán rôm rả. “Có người chê thẳng: “Mày viết còn tránh né nhỉ?”. Cũng có anh em thấy bóng dáng của mình trong truyện, hỏi tôi có phải người đấy, thằng nọ không? Sao không lấy tên nó mà lại lấy tên này?... Họ đọc cảm thấy nhiệt huyết, trung thực, gợi nên cảm giác thời chiến là đủ”, nhà văn kể.

Với vị Đại tá đầu đã 2 màu tóc, có lẽ đến hết đời ông cũng chưa bước ra khỏi hành trình đời lính. Nhà văn kể, có lần, các nhà văn cựu chiến binh Mỹ của Trung tâm William Joiner sang Việt Nam giao lưu. Họ nói chuyện các cựu chiến binh Mỹ đắm chìm trong những “hội chứng” chiến tranh.

Khuất Quang Thụy cười. Ông bảo, với người lính Việt thời ấy, những chấn thương tâm lí do chiến tranh cũng có nhưng sau ngày chiến thắng, lập tức phải đối mặt với những vấn đề xã hội.

Rồi gần như lại lập tức bước vào cuộc chiến khác để bảo vệ Tổ quốc ở biên giới Tây Nam, rồi biên giới phía Bắc.

“Kẻ thù cũ vừa đi, kẻ thù mới đã ngấp nghé. Tâm sức đâu mà ngồi gặm nhấm các vết thương chiến tranh nữa. Với chúng tôi, hồi ức vẫn bền chặt, nhưng không nặng nề đến vậy”.

Nhà văn ngậm ngùi: “Không ở đâu có trải nghiệm khốc liệt như ở chiến trường. Tôi có những trải nghiệm sống chết, cảm nhận được tình người, tình đồng đội, nhân dân. Điều đó để thử thách con người, nhận diện được bản thân, biết thế nào là sợ, thế nào là cận kề cái chết và niềm hạnh phúc khi mình còn sống”.

Ở tuổi thất tuần, Khuất Quang Thụy đang viết dang dở cuốn tiểu thuyết tiếp theo của đời mình. Vẫn là đề tài chiến tranh, nhưng ông đã viết trong 2 năm vẫn chưa xong.

Nhà văn bảo, sợ giẫm phải vết chân của chính mình nên cố gắng thận trọng. Phần khác, công việc bận rộn, sức khỏe và sự sáng tạo suy giảm cũng khiến sức viết của vị cựu chiến binh kém đi.

“Giờ còn làm việc được, minh mẫn, không lẫn lộn là được rồi”, vị Đại tá cười.

Khi GTVT là nguồn cảm hứng của nhà văn