"Cả một Hội nghị to đùng đổ sông đổ bể"
Nhiều ngày qua, giới văn nghệ sĩ nói chung, các nhà thơ và công chúng yêu thơ nói riêng đang tưng bừng trong chuỗi sự kiện Ngày thơ Việt Nam lần thứ XVII diễn ra từ 15-21/2 tại ba địa điểm: Hà Nội, Quảng Ninh và Bắc Giang.
Theo Ban tổ chức, ngoài tạo ra sân chơi, giao lưu bổ ích giữa các nhà thơ, độc giả trong cả nước, Ngày thơ Việt Nam lần thứ XVII còn là các hoạt động thúc đẩy giới thiệu, quảng bá văn học Việt Nam với bạn bè quốc tế.
Tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, có thể thấy sau nhiều năm tổ chức sơ sài, còn nhiều thiếu sót như: Hình ảnh trang trí đơn điệu (năm 2018), đưa nhầm ảnh nhà thơ Yến Lan vào vị trí của Hàn Mặc Tử hay dịch sai thơ của Nguyễn Khuyến (2017). Ngày thơ Việt Nam năm nay bắt đầu có những thay đổi tích cực về cả hình thức bày trí và tổ chức. Đặc biệt là việc thực hiện chuỗi các sự kiện liên quan như: Hội nghị quảng bá văn học Việt Nam lần thứ tư (16/2), Liên hoan thơ quốc tế lần thứ ba (20/2)...
Tuy nhiên, có lẽ Ngày thơ Việt Nam 2019 sẽ là sự kiện chỉn chu nhất từ trước đến nay nếu không mắc phải lỗi dịch thuật ngay trên sân khấu chính của lễ khai mạc tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám vào ngày 17/2.
Theo đó, nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên thẳng thắn bày tỏ sự thất vọng về câu dịch chủ đề "Sông núi trên vai" sang tiếng Anh của BTC thành "Moutians and rivers on the shoulder" - Dòng chữ in khổ lớn trên sân khấu chính lễ khai mạc. "Cả một cái hội nghị to đùng thế coi như đổ sông đổ bể vì cái câu dịch tiếng Anh tên gọi ngày thơ này. Hỡi ôi!", nhà phê bình văn học viết.
Trước phản hồi này của nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, nhiều nhà văn, nhà thơ và cả dịch giả đều bày tỏ sự tiếc nuối vì hạt sạn này của ban tổ chức. Trong đó, có người cho rằng đây là hậu quả của việc dịch máy móc. Tức là "sông - rivers", "núi - moutains", "trên vai - on the shoulder".
"Dịch thuật, bài toán tưởng không khó mà khó không tưởng"
Nhà văn Nguyễn Quang Thiều - Phó Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam, người từng có nhiều tác phẩm dịch thuật uy tín cho biết, bản thân không chịu trách nhiệm thực hiện công việc dịch này trong Liên hoan thơ 2019 nhưng câu chủ đề này tưởng dễ mà quá khó dịch, ngay cả những chuyên gia dịch thuật uy tín cũng phải đắn đo.
"Câu này tưởng dễ mà quá khó dịch. Câu tiếng Việt không khó để người Việt hiểu. Người Việt mình hay có kiểu nói đó. Còn dịch ra tiếng Anh thì người nước ngoài lại khó hiểu. Tôi có hỏi một số nhà thơ nước ngoài, họ nói họ biết đó là một câu nói đầy tính biểu tượng, nó thuộc về cách nói của một vùng văn hóa, cho dù họ có thể không hiểu hết nghĩa.
Nhiều người đang phê phán cách dịch này. Vậy cách dịch nào sẽ thỏa mãn mọi người? Với một chút vốn tiếng Anh của mình, tôi thấy thật khó! Đêm qua, trao đổi với một dịch giả mà tôi luôn nể trọng, anh ấy nói dịch như thế là ổn. Theo tôi, nếu bây giờ chúng ta dịch theo ý hiểu của chúng ta là “trách nhiệm của nhà thơ với đất nước” hay “nhà thơ mang đất nước trên vai”, hay “Đất nước (Tổ quốc ) trên vai”, hay gì gì đó theo nghĩa bóng thì cũng không ít vấn đề tranh cãi", nhà văn Nguyễn Quang Thiều giãi bày.
Trong khi đó, nghệ sĩ Nguyễn Như Huy khẳng định câu dịch tiếng Anh, “Mountains and rivers on shoulder”, dùng để dịch câu “Sông núi trên vai”, là một câu rất không ổn.
Theo đó, Nguyễn Như Huy phân tích rằng quan niệm về sở hữu cách chặt chẽ trong tiếng Anh như nói ở trên, việc cả shoulder (lẽ ra phải số nhiều) và mountains and rivers đều vô thừa nhận, đều không biết thuộc về ai, dường như là điều khó chấp nhận. Đặc biệt ở đây, khi văn cảnh nghĩa ngầm của cả cụm “Sông núi trên vai” trong tiếng Việt là nói về quê hương của ta (fatherland/motherland), là nói về trách nhiệm bảo vệ/gìn giữ tổ quốc của ta.
"Bản thân việc khi dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh cụm “Sông núi trên vai” thành “Mountains and rivers on shoulders” rõ ràng là đã một sự dịch thiếu ý thức về khía cạnh văn hoá ngôn ngữ. Tôi rất nghi việc dịch “Sông núi trên vai” thành “Mountains and rivers on shoulder(s)" không phải do người Việt Nam hay người Mỹ dịch, thậm chí không phải do người dịch, mà gần với google dịch", nghệ sĩ Nguyễn Như Huy bày tỏ.
Bình luận bài viết (0)
Gửi bình luận