Xây dựng cơ chế đấu thầu “điện sạch”, vướng ở đâu?

Có pháp lý nhưng còn bỡ ngỡ

Đó là những nội dung được nhiều chuyên gia bàn luận tại tọa đàm "Cơ chế đấu thầu phát triển bền vững thị trường điện năng lượng tái tạo (NLTT)", do Tổ chức Sáng kiến về Chuyển dịch năng lượng Việt Nam tổ chức ngày 11/1/2022.

Khẳng định việc đấu thầu sẽ cho kết quả mang tính cạnh tranh và cuối cùng người tiêu dùng sẽ được lợi nhất, tuy nhiên, ông Nguyễn Quang Minh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu phát triển thị trường điện lực và Đào tạo nhấn mạnh: Tổ chức đấu thầu thế nào cần phải bàn bạc thêm. Mọi quy trình công khai, minh bạch, biểu giá rõ ràng thì đó là mục tiêu của chúng ta.

Theo Nguyễn Quang Minh, điểm khó khăn là cách thức tổ chức đấu thầu thế nào. Nếu chúng ta không đưa ra được quy trình, quy định cụ thể thì sẽ có sự “cong vênh”, gây ra những hệ lụy.

Do vậy, ông Nguyễn Quang Minh cho rằng, cần có bước chuyển đổi từ các cơ chế khuyến khích sang đấu thầu, đây là điều cần thiết và phải làm thận trọng đối với Việt Nam.

Dẫn kinh nghiệm nước ngoài, ông Minh cho biết, có 3 mô hình cho bước chuyển tiếp như: Chồng lấn, bước đệm và thực hiện luôn (không chuyển tiếp).

Mỗi quốc gia đều có lộ trình chuyển đổi cơ chế và gần như không thể đốt cháy giai đoạn khi chưa đáp ứng các điều kiện tiên quyết. Đơn cử, kinh nghiệm ở Đan Mạch thì điều kiện tiên quyết là vai trò hoạch định, quyết định của Chính phủ và kế hoạch thực hiện chi tiết trước khi bắt đầu.

Đồng thời, trong quá trình chuyển đổi, đều phải thực hiện điều chỉnh chính sách để có được một cơ chế phù hợp với công nghệ, quy mô và mục tiêu phát triển.

Song, theo ông Minh, ở Việt Nam, về pháp lý, có luật đấu thầu, luật đầu tư, rồi các quy hoạch đất đai, quy hoạch điện....Nhưng để xây dựng các quy định, chính sách cho đấu thầu năng lượng tái tạo (NLTT) vẫn là khó khăn.

"Chúng ta còn bỡ ngỡ, đặc biệt đối với dự án điện năng lượng tái tạo”, ông Minh nói và nhận định, kinh nghiệm cho thấy các nước đều phải trải qua quá trình điều chỉnh để đạt được điểm cân bằng, vì vậy đối với chính sách liên quan đến cơ chế đấu thầu thì kinh nghiệm quốc tế có thể xem xét bài học cho Việt Nam.

Theo đó, việc xác định rõ cơ quan đầu mối thực hiện rất quan trọng. Xác định rõ trách nhiệm của các đơn vị liên quan, đặc biệt là trong các khâu về quy hoạch, môi trường, xã hội, đầu tư lưới điện,…

Song song đó, tranh chấp luôn luôn là vấn đề lớn và thường xuyên xảy ra trong quá trình đấu thầu đặc biệt trong các giai đoạn chuyển tiếp, chính vì vậy cần có đầy đủ khung pháp lý và quy trình hướng dẫn rõ ràng để xử lý các vấn đề này.

Vướng ở đâu?

Nêu các vấn đề cần "gỡ rối" ở góc độ thương mại, Nguyễn Hưng Quang, Chủ tịch Trung tâm hòa giải thương mại quốc tế Việt Nam cho rằng, để đấu thầu điện NLTT, chúng ta nên chọn đấu thầu hay đấu giá, loại dự án nào có thể thực hiện?. Có thể chọn cả 2 phương án nhưng phải có luật, các quy định chuyên ngành.

"Liên quan vấn đề này, quan điểm của tôi vẫn thấy chông chênh”, Luật sư Nguyễn Hưng Quang bày tỏ và cho rằng, cần phát triển các cơ chế phối hợp giữa các cơ quan UBND, Bộ Công thương, các đơn vị liên quan trong tổ chức đấu thầu, đặc biệt xây dựng cơ sở dữ liệu để tổ chức đấu thầu.

Bởi, nếu không có cơ sở dữ liệu thì sẽ tạo lợi ích không minh bạch, không bình đẳng cho những ai nắm giữ cơ sở dữ liệu chuẩn, đầy đủ trong tay.

Ngoài ra, các địa phương cần hoàn thiện các quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch có liên quan đến năng lượng, NLTT để căn cứ vào đó, nhà đầu tư xây dựng hồ sơ đấu thầu…

Bên cạnh đó, cũng cần phải sửa đổi một số luật liên quan để tạo hành lang pháp lý, tránh việc tạo khung pháp lý mà trong đó có nhiều xung đột.

Nói thêm về những bước cần thực hiện để tiến tới đấu thầu, PGS. TS. Nguyễn Hồng Phương, đại diện Tổ chức Sáng kiến về Chuyển dịch năng lượng Việt Nam cho rằng, có thể thực hiện các bước như: xác định mục tiêu NLTT đấu thầu, xác định các khu vực thí điểm và đánh giá ảnh hưởng từng khu vực đến lưới, đến khả năng phát trong cả năm của từng vùng.

“Đề xuất vòng đấu thầu đối với điện mặt trời mặt đất đầu tiên có thể ở 500 MW và nên tập trung ở khu vực Bắc Trung bộ như Thanh hóa, Nghệ An, vì điều kiện kỹ thuật khá tốt và năng lực giải tỏa trên lưới tốt. Sau đó, có thể nghiên cứu đấu thầu thêm ở các khu vực khác”, ông Phương đề xuất.

Trong khi TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Vietnam góp ý, thay vì được giao cho tổ chức đấu thầu, thì các tỉnh, thành phố cũng phải tham gia, song hành cùng nhà đầu tư để được lựa chọn trên cơ sở Bộ Công thương có thể đưa ra yêu cầu, kế hoạch đấu thầu mua điện, để các tỉnh chuẩn bị, và hàng năm có thể công bố kết quả.

"Đây là giai đoạn quan trọng để chuyển tiếp sang cơ chế đấu thầu, làm sao để “mượt mà” nhất, hạn chế các tranh chấp sau này, duy trì sự hứng thú của các nhà đầu tư với NLTT của Việt Nam", ông Bình nhấn mạnh

Nông sản tắc ở cửa khẩu: "Tắc ngay từ nhận thức của doanh nghiệp"