Bộ Tư pháp: Phân phối xăng không được mua lẫn nhau có thể là hành vi cản trở cạnh tranh

Chưa phù hợp với chính sách của Nhà nước

Thẩm định nội dung dự thảo nghị định, Bộ Tư pháp chỉ ra nhiều vấn đề cần được làm rõ, trong đó có liên quan đến pháp luật về cạnh tranh kinh doanh.

Cụ thể, Khoản 1 Điều 17 dự thảo nghị định quy định "thương nhân phân phối xăng dầu được mua xăng dầu từ các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu". Song, các thương nhân này lại "không được mua bán xăng dầu lẫn nhau".

"Việc giới hạn như trên về nguyên tắc sẽ làm hạn chế lựa chọn nguồn cung xăng dầu của các thương nhân phân phối xăng dầu, có thể chưa phù hợp với chính sách của Nhà nước về cạnh tranh tại khoản 2 Điều 6 Luật Cạnh tranh năm 2018", Bộ Tư pháp nêu ý kiến thẩm định.

Khoản 2 Điều 6 Luật Cạnh tranh năm 2018 quy định: "Thúc đẩy cạnh tranh, bảo đảm quyền tự do cạnh tranh trong kinh doanh của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật".

Với quy định ở trên, Bộ Tư pháp cũng lưu ý, đề xuất ở nghị định xăng dầu đối với thương nhân phân phối nêu trên có thể được xác định là hành vi gây cản trở cạnh tranh trên thị trường bị nghiêm cấm được nêu tại điểm a Khoản 1 Điều 8 Luật Cạnh tranh, đó là "ép buộc, yêu cầu, khuyến nghị doanh nghiệp... phải thực hiện hoặc không thực hiện việc sản xuất, mua, bán hàng hóa, cung ứng, sử dụng dịch vụ cụ thể hoặc mua, bán hàng hóa, cung ứng, sử dụng dịch vụ với doanh nghiệp cụ thể".

Góp ý dự thảo, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, việc không cho các thương nhân phân phối mua bán xăng dầu lẫn nhau là không có cơ sở và đi ngược lại quy luật thị trường. 

Các bên trên thị trường bán buôn xăng dầu có xu hướng ưu tiên mua của những thương nhân phân phối có giá thấp hơn. VCCI đặt giả thiết có một nguồn hàng giá rẻ, nhưng do bị mua bán qua nhiều trung gian khiến giá bán tăng lên, người mua sẽ tìm đến tận gốc nguồn hàng để có thể mua rẻ hơn.

Theo đó, thương nhân phân phối nào bán giá cao sẽ bị đào thải khỏi thị trường do không thể cạnh tranh với các thương nhân đầu mối và phân phối khác có giá rẻ hơn.

VCCI cũng dẫn chứng, trước đây, Nghị định 83 và Nghị định 95 quy định hệ thống phân phối 1:1, tức thương nhân bán lẻ buộc phải phụ thuộc vào thương nhân phân phối. Trong trường hợp đó, nếu thương nhân phân phối tăng giá bán, thương nhân bán lẻ không thể đổi sang nhà cung cấp khác, buộc phải chịu giá cao.

Tuy nhiên, Nghị định 80 đã cho phép thương nhân bán lẻ được nhập hàng từ nhiều nguồn. Tính cạnh tranh trên thị trường bán buôn tăng lên nên tình trạng trên không còn diễn ra.

Với thực tế này, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo sửa đổi theo hướng cho phép các thương nhân phân phối mua bán xăng dầu với nhau.

Cần giải trình rõ việc tiếp thu ý kiến của các cơ quan thanh tra, kiểm tra

Việc đưa ra đề xuất "các thương nhân phân phối không được mua bán xăng dầu lẫn nhau", Bộ Công thương giải thích là nhằm tiếp thu ý kết luận của Thanh tra Chính phủ.

Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ: "Việc quy định các thương nhân đầu mối, thương nhân phân phối được quyền mua xăng dầu lẫn nhau đã gây ra tổng nguồn nguồn tạo ra không chuẩn xác, ảnh hưởng đến điều hòa cung cầu, không những thế còn tạo ra tầng nấc mua qua bán lại để hưởng chênh lệch giá, chiết khấu trong kinh doanh xăng dầu". 

Đối chiếu kết luận trên, Bộ Tư pháp đề nghị Bộ Công thương giải trình rõ việc tiếp thu ý kiến của các cơ quan thanh tra, kiểm tra về vấn đề này trong Tờ trình Chính phủ, trong đó cần đánh giá tác động, làm rõ hiệu quả, tính hợp lý, khả thi của giải pháp trong việc đảm bảo nguồn cung xăng dầu, giảm chi phí trong lưu thông xăng dầu và tăng cường kiểm soát nguồn cung.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Tiến Thoả, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam cho rằng, cần giải thích rõ việc thương nhân đầu mối và phân phối đều được nhắc trong kết luận thanh tra, nhưng vì sao chỉ mỗi thương nhân phân phối lại không được mua bán lẫn nhau trong dự thảo mới, còn thương nhân đầu mối vẫn được mua hàng của nhau.

Việc chỉ cho thương nhân phân phối mua hàng của thương nhân đầu mối khiến nhiều doanh nghiệp xăng dầu lo ngại sẽ trao quyền quá lớn cho đầu mối, khiến họ phụ thuộc cả về nguồn cung và lợi nhuận.

Để giải quyết vấn đề trên, ông Thoả cho rằng, nếu dự thảo không cho thương nhân phân phối mua bán lẫn nhau thì cần cụ thể hóa thêm những điều kiện trong nghị định. 

Cụ thể, quy định một cơ chế liên kết, kết nối chặt chẽ, kiểm soát được lẫn nhau trong hệ thống cung ứng xăng dầu theo "chiều dọc" từ thương nhân đầu mối, đến thương nhân phân phối trở đi thông qua hợp đồng, qua cam kết, có đăng ký hệ thống cung ứng với trách nhiệm cao hơn trong việc đảm bảo nguồn, chia sẻ chi phí kinh doanh, chiết khấu với nhau hợp lý để đảm bảo hài hòa lợi ích giữa khoảng 300 thương nhân phân phối và 32 thương nhân đầu mối.

Trên cơ sở đó, Bộ Công thương có thể hướng dẫn cụ thể các nội dung cam kết, giám sát các cam kết để thực hiện, tránh để xảy ra tình trạng "chèn ép" lẫn nhau trong kinh doanh.

Đánh giá chung, để đảm bảo việc sửa đổi nghị định xăng dầu hiệu qủa, Bộ Tư pháp đề nghị Bộ Công thương bổ sung cơ sở chính trị của việc ban hành nghị định để hoàn thiện nội dung về sự cần thiết ban hành Nghị định trong Tờ trình Chính phủ. 

Bên cạnh đó, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tổng kết quá trình thực hiện các Nghị định  83, Nghị định 95 và Nghị định 80 để xác định đúng và đầy đủ vướng mắc, bất cập là do quy định pháp luật hay do tổ chức thi hành pháp luật, hay cả hai để đề xuất hướng xử lý đầy đủ, toàn diện, khả thi, đúng thẩm quyền của Chính phủ trong dự thảo nghị định.