Cần thiết sửa Luật Đường sắt, tạo khung chính sách mang tính đột phá

Thiếu cơ chế đột phá để huy động nguồn lực đầu tư vào đường sắt

Chiều nay (24/4), tại Hà Nội, Bộ GTVT tổ chức tổng kết 5 năm thi hành Luật Đường sắt 2017. Theo Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy, Luật Đường sắt năm 2017 đã tạo khung pháp lý quan trọng cho công tác quản lý, đầu tư, khai thác kết cấu hạ tầng (KCHT) và kinh doanh vận tải đường sắt theo hướng phân định rõ giữa quản lý Nhà nước với kinh doanh, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển KCHT và kinh doanh vận tải đường sắt, bảo đảm cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng giữa các thành phần kinh tế…

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Huy, sau 5 năm thực hiện, vẫn còn một số nội dung của Luật Đường sắt chưa phù hợp, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, đặc biệt là các quy định về đường sắt đô thị, đường sắt tốc độ cao.

Chưa có cơ chế chính sách mang tính đột phá để huy động nguồn lực phù hợp với một chuyên ngành có tính đặc thù cao như đường sắt; còn bất cập trong công tác quản lý, khai thác, bảo trì và kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt; cần tăng cường phân cấp, phân quyền trong quản lý, đầu tư đường sắt…

“Đây cũng là một trong các nguyên nhân dẫn đến thị phần vận tải đường sắt ngày càng giảm sút, chính sách ưu đãi phát triển đường sắt gần như không triển khai được. Không huy động được nguồn vốn ngoài ngân sách cho đầu tư phát triển đường sắt. Công nghiệp và nhân lực đường sắt chưa phát triển, ứng dụng khoa học công nghệ hạn chế, mô hình quản lý, hoạt động, vận hành còn lạc hậu...”, Thứ trưởng Huy nói và nhấn mạnh, một trong những giải pháp quan trọng là cần ưu tiên hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách, tạo môi trường thuận lợi, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển GTVT đường sắt.

Báo cáo đánh giá kết quả 5 năm thực hiện Luật Đường sắt 2017, Phó Cục trưởng phụ trách Cục Đường sắt VN Trần Thiện Cảnh cho biết, thực tế việc bố trí kinh phí cho công tác đầu tư xây dựng KCHT đường sắt chưa đáp ứng được nhu cầu. Từ khi Luật Đường sắt 2017 có hiệu lực, chưa có kilomet đường sắt quốc gia nào được xây dựng thêm.

Theo Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, nhu cầu vốn đầu tư cho phát triển KCHT đường sắt quốc gia theo quy hoạch đến năm 2030 cần khoảng 240.000 tỷ đồng. Thực tế hiện nay, NSNN bố trí cho đầu tư KCHT đường sắt giai đoạn 2021-2025 là 14.025 tỷ đồng, chỉ chiếm tỷ lệ 5,8% so với nhu cầu.

Giai đoạn 2016-2020, nguồn vốn NSNN đầu tư dành cho phát triển KCHT lĩnh vực đường sắt quốc gia trong tổng thể nguồn vốn được bố trí qua Bộ GTVT là 18.657/227.841 tỷ đồng, chiếm khoảng 8,19%.

Ông Nguyễn Ngọc Đông, nguyên Thứ trưởng Bộ GTVT cho rằng, việc sửa đổi lần này cần được nghiên cứu, đánh giá kĩ, bám vào các quy định, điều luật cụ thể, nêu rõ tại sao không khả thi, bao gồm cả tác động từ các luật khác, từ đó xây dựng nội dung sửa đổi, bổ sung chi tiết.

“Đối với bố trí vốn phát triển KCHT đường sắt, cần phân tích rõ quy định tại Luật Đường sắt 2017, những quy định tại các luật khác để đề xuất sửa đổi, bổ sung các nội dung mang tính khả thi”, ông Nguyễn Ngọc Đông nói.

Cũng về vấn đề này, Phó chủ tịch UBND TP Hà Nội Dương Đức Tuấn cho hay, Hà Nội quy hoạch 10 tuyến đường sắt đô thị, cần đến hơn 30 tỷ USD đầu tư. Để huy động vốn, có thể khai thác nguồn lực từ quỹ đất thông qua áp dụng mô hình phát triển đô thị gắn với đầu mối giao thông (TOD). Tuy nhiên, đến nay chưa có cơ chế cụ thể về mô hình này.

“Cần nghiên cứu, đề xuất các giải pháp đặc thù, cơ chế, chính sách ưu đãi để tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến trình đầu tư hệ thống đường sắt đô thị. Có cơ chế khai thác hiệu quả nguồn lực thông qua áp dụng mô hình TOD để huy động nguồn vốn”, Phó chủ tịch UBND TP Hà Nội kiến nghị.

Thống nhất cần thiết sửa đổi, bổ sung Luật Đường sắt 2017, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Bùi Xuân Cường cho rằng, cần quy định cụ thể cơ chế, chính sách ưu đãi, hỗ trợ về vốn cho đầu tư đường sắt nói chung, đường sắt đô thị nói riêng. Cùng đó, có quy định cụ thể về đầu tư theo hình thức đối tác công tư PPP để khả thi.

Tăng cường phân cấp, phân quyền

Phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh, việc sửa đổi Luật Đường sắt phải phù hợp với Hiến pháp, chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước trong phát triển đường sắt; đặc biệt là bám sát Kết luận số 49-KL/TW của Bộ Chính trị về định hướng phát triển GTVT đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Phải đảm bảo sự tương thích với các Điều ước quốc tế về đường sắt mà nước CHXHCN Việt Nam là thành viên. Kế thừa những ưu điểm của Luật Đường sắt 2017; bổ sung, thay thế những nội dung không phù hợp; tăng cường phân cấp, phân quyền trong hoạt động đường sắt; tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm phát triển đường sắt của các nước trên thế giới phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Cùng đó, đa dạng hóa nguồn lực, huy động tối đa nguồn lực từ quỹ đất trong đầu tư phát triển KCHT đường sắt, công nghiệp, khai thác vận tải đường sắt. Ngân sách Nhà nước giữ vai trò chủ đạo; đẩy mạnh thu hút các thành phần kinh tế tham gia đầu tư, kinh doanh đường sắt.

Ứng dụng KHCN hiện đại, đặc biệt là các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần 4 trong xây dựng, quản lý, khai thác KCHT đường sắt nhằm hạn chế ô nhiễm môi trường và tiết kiệm năng lượng.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cũng định hướng những nội dung cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung. Theo đó, về chính sách phát triển đường sắt, cần bổ sung một số quy định về chính sách, ưu đãi, hỗ trợ cho phát triển KCHT đường sắt, vận tải đường sắt và công nghiệp đường sắt.

Về kết cấu hạ tầng đường sắt, bổ sung các quy định về mô hình phát triển đô thị theo định hướng kết nối giao thông (TOD); phân quyền thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước về đầu tư xây dựng, quản lý, bảo trì, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt vùng…

Về công nghiệp, phương tiện giao thông đường sắt, cần quy định các chính sách về hỗ trợ vốn đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới công nghệ, phát triển các sản phẩm cơ khí đường sắt. Xây dựng cơ chế đặt hàng cho một số tập đoàn, doanh nghiệp trong nước có quy mô lớn, có đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ có tính chiến lược, dẫn dắt quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa; nội địa hóa, liên doanh, liên kết giữa doanh nghiệp trong nước với doanh nghiệp nước ngoài khi đầu tư phát triển đường sắt.

Về đường sắt đô thị, bổ sung quy định về quản lý tài sản KCHT đường sắt đô thị; phân quyền cho UBND cấp tỉnh quản lý an toàn đường sắt đô thị, đánh giá, chứng nhận an toàn hệ thống; bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù về đào tạo, phát triển nguồn nhân lực phục vụ phát triển đường sắt đô thị.

“Về đường sắt tốc độ cao, bổ sung các quy định cụ thể về công tác đầu tư, xây dựng, quản lý, bảo trì, vận hành, khai thác...; quy định quy trình phối hợp trong quy hoạch, tiêu chuẩn xây dựng; cơ chế chính sách đảm bảo nguồn lực tài chính và thu hút, khuyến khích các chủ thể tham gia đầu tư xây dựng, phát triển kinh doanh trong lĩnh vực này”, Bộ trưởng Thắng nói.

Liên quan đến nguồn lực đầu tư đường sắt, Bộ trưởng nhấn mạnh, nguồn vốn NSNN và ODA vẫn là chủ đạo. Các nguồn vốn khác như xã hội hóa, khai thác quỹ đất quanh ga, khai thác mô hình TOD chỉ là nguồn lực bổ sung.

Mặt khác, cần đặc biệt lưu ý các chính sách, cơ chế phát triển công nghiệp đường sắt. Đây là nhiệm vụ không chỉ của Bộ GTVT mà còn của các bộ, ngành khác, là nhiệm vụ lâu dài nhưng cũng là nhiệm vụ cấp bách, cần quan tâm ngay vì không thể phát triển đường sắt mà công nghiệp đường sắt không phát triển, vật tư, thiết bị, công nghệ phải nhập ngoại.

Cần 240.000 tỷ đồng đầu tư đường sắt trong 10 năm tới