Đồng bộ ITS, phát huy hiệu quả khai thác các tuyến cao tốc lớn

Hiệu quả chưa được như kỳ vọng

Giao thông thông minh là hệ thống gồm các thiết bị được ứng dụng khoa học kỹ thuật công nghệ để điều khiển, điều hành và quản lý các hệ thống giao thông vận tải.

Với hệ thống này, nhiều công việc do con người trực tiếp thực hiện như: quản lý khai thác hạ tầng giao thông, tổ chức giao thông đảm bảo an toàn, giảm thiểu tai nạn, xử lý vi phạm… sẽ được công nghệ, phần mềm chuyên dụng làm thay.

Việc hiện đại hoá hệ thống quản lý giao thông không chỉ giúp đảm bảo an toàn giao thông mà còn tối ưu chi phí quản lý và hiệu quả đầu tư.

Trên thế giới, rất nhiều nước phát triển như: Hàn Quốc, Singapore, Nhật Bản… đã đầu tư hệ thống ITS không chỉ cho các tuyến cao tốc mà còn ứng dụng rộng rãi với hệ thống giao thông đô thị.

Bằng việc tích hợp các công nghệ tiên tiến như cảm biến, trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT) vào cơ sở hạ tầng và phương tiện giao thông, các quốc gia đã nâng cao hiệu quả vận hành và an toàn của mạng lưới giao thông, giảm số lượng tai nạn và hạn chế tác động đến môi trường.

Tại Việt Nam, năm 2010, tuyến cao tốc đầu tiên khu vực phía Nam là cao tốc TP.HCM - Trung Lương đưa vào sử dụng.

Sau đó 3 năm, ITS của cao tốc này được đầu tư do nhà thầu Hàn Quốc lắp đặt. Tuy nhiên, chỉ sau khoảng 5 năm đã xuất hiện nhiều hư hỏng như: đứt cáp, nguồn điện không ổn định, lỗi camera… khiến hệ thống bảng thông tin điện tử, camera quan sát, hệ thống đếm xe gần như bị tê liệt. Đến năm 2020, hệ thống mới bắt đầu được sửa chữa.

Việc vận hành ITS không hiệu quả cùng với việc tuyến cao tốc này dừng thu phí khiến tuyến đường được đầu tư gần 10.000 tỷ đồng luôn trong tình trạng quá tải, thường xuyên xảy ra sự cố, giảm hiệu quả đầu tư.

Thực tế, trong tiến trình đầu tư, nhiều dự án giao thông đã được chú trọng đầu tư hệ thống ITS nhưng sự thông minh, tối ưu lại chưa đạt được như kỳ vọng.

Đơn cử, tại tuyến cao tốc Hà Nội - Hải Phòng từ khi đi vào khai thác đã được đầu tư hệ thống ITS, giúp kiểm soát mọi hoạt động dọc tuyến và kịp thời xử lý các tình huống giao thông.

Theo đại diện chủ đầu tư công trình, ngay từ khi lập dự án, đơn vị đã thuê tư vấn thiết kế triển khai, ứng dụng hệ thống ITS gồm nhiều thành phần như: quản lý giao thông, hệ thống camera quan sát, camera dò đếm xe, biển báo thông tin thay đổi, giám sát tải trọng xe, thu phí, liên lạc nội bộ...

Hiệu quả mang lại làn rất tích cực, song, việc vận hành hệ thống vẫn cần một bộ máy nhân sự để theo dõi, phát hiện sự cố, giám sát liên tục hình ảnh camera truyền về qua màn hình.

Trường hợp xảy ra sự cố, nhân sự phải nhập dữ liệu thủ công để thông báo trên màn hình VMS cảnh báo các chủ phương tiện lưu thông trên tuyến nên có độ trễ nhất định, chưa bảo đảm tính tức thời.

Cần sự đầu tư đồng bộ

Theo quy hoạch đường bộ cao tốc, Việt Nam sẽ có 41 tuyến, với tổng chiều dài hơn 9.000km. Đến nay, cả nước đã có 34 tuyến, với tổng chiều dài 1.829km đưa vào khai thác. Dự kiến, đến năm 2025 sẽ đạt 3.000km và đến năm 2030 đạt 5.000km đường cao tốc.

Cho đến hiện tại, một số tuyến cao tốc đã được hoàn thiện ITS song song quá trình xây dựng và được đưa vào hoạt động đồng bộ.

Trong đó, cao tốc Cam Lâm - Vĩnh Hảo dài 78,5km vừa được khánh thành vào ngày 28/4/2024 là dự án đầu tiên trên tuyến cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 1 có hệ thống ITS hiện đại, đầu tư đồng bộ.

Hệ thống ETC liên tuyến với đầu vào mở (không có barrier), dữ liệu thu phí tại các trạm được kết nối và đồng bộ về Trung tâm giám sát thu phí đảm bảo công tác thu phí đầy đủ minh bạch.

Đại diện nhà đầu tư cho biết, hệ thống ITS trên cao tốc Cam Lâm - Vĩnh Hảo đã được khắc phục gần như hoàn toàn các hạn chế của ITS trước đây.

Hệ thống bao gồm các hợp phần như: hệ thống điện, quạt thông gió, phòng cháy chữa cháy, điện chiếu sáng, CCTV và phát hiện sự cố, biển báo giao thông điện tử và đèn tín hiệu, hệ thống thu phí ETC…

Hệ thống CCTV trên tuyến bao gồm 21 camera PTZ, 1 camera FIX và 5 camera VDS giám sát, bố trí mỗi điểm cách nhau 2km để thu thập thông tin trên tuyến gửi về trung tâm điều khiển.

Đặc biệt, hầm núi Vung trên tuyến dài 2.250m là hầm cấp đặc biệt được đầu tư hệ thống ITS hiện đại với 11 camera PTZ, 38 camera FIX và 4 camera VDS giám sát và thu thập thông tin, đưa các cảnh báo về trung tâm cho đơn vị vận hành.

Các cụm thiết bị ITS trên tuyến này vận hành hoàn toàn bằng năng lượng tái tạo sử dụng cả công nghệ pin điện mặt trời và tua bin gió, được giám sát từ xa để xử lý sự cố thiết bị kịp thời qua hệ thống truyền dẫn nội bộ.

Trung tâm điều hành - giám sát giao thông sẽ tổng hợp tín hiệu từ các thiết bị ngoại vi trong hầm và ngoài tuyến (CCTV, VMS, cảm biến...) để đưa ra các kịch bản vận hành hợp lý, kịp thời, đảm bảo an toàn. Đồng thời được tích hợp tính năng sử dụng trí thông minh nhân tạo (AI) để phân tích tình huống, hỗ trợ người giám sát giao thông đưa ra quyết định phù hợp khi xảy ra sự cố.

Ông Nguyễn Viết Huy, Phó cục trưởng Cục Đường cao tốc VN cho biết, hệ thống ITS được đầu tư đồng bộ sẽ nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các tuyến cao tốc Bắc - Nam.

Trong giai đoạn 2023 - 2025, Bộ GTVT sẽ xây dựng quy hoạch ITS quốc gia và kiến trúc ITS quốc gia đến năm 2030; hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cho đầu tư, khai thác, sử dụng ITS đã và đang đầu tư; thống nhất mô hình các giai đoạn phát triển của hệ thống ETC…

Giai đoạn 2025 - 2030 sẽ triển khai xây dựng trung tâm quản lý, điều hành giao thông quốc gia; kết nối các trung tâm quản lý, điều hành giao thông tuyến về trung tâm quản lý, điều hành giao thông quốc gia; vận hành trung tâm quản lý, điều hành giao thông quốc gia đối với hệ thống đường cao tốc.

Giai đoạn sau 2030, hệ thống ITS các tuyến cao tốc sẽ tiếp tục được đầu tư hoàn chỉnh; kết nối các trung tâm ITS tuyến thuộc địa phương về trung tâm quản lý, điều hành giao thông quốc gia; vận hành Trung tâm quản lý, điều hành giao thông quốc gia trên phạm vi toàn quốc.